Abstract:
قیام عبدالله بن زبیر (٦١-١٧٢ ق ) و مختاربن ابـیعبیـد ثقفـی (٦٤-٦٦ ق ) از قیام های عصر اموی هستند کـه توفیقـاتی نیـز داشـتند. در ایـن میان ابراهیم بن مالک اشتر به دلیل آوازه ، نسب و نفوذش مورد توجه دو گروه قرار گرفت . ابراهیم ابتدا با مختار برای خونخواهی شـهدای دشت طف همراه شد، اما پـس از نبـرد «خـازر» و تحقـق نسـبی ایـن هدف و به دست آوردن امارت موصل از او جدا شد. او همچنـان در موصل بود تا اینکه زبیریان بر مختار غلبه یافتند و حکومـت عـراق را به دست آوردند. در آن زمان ابراهیم به درخواست زبیریان بـه آن هـا پیوست و سرانجام در نبرد بـا امویـان کشـته شـد. جـدایی ابـراهیم از مختار و همراهیاش با زبیریان با وجود مـنش و باورهـای علـویاش ، تناقضی است که منابع متقدم و متاخر به روشنی به آن نپرداخته اند؛ بـا این حـال بررسـی اجتمـاعی رخـدادهـای تـاریخی و تحلیـل و تبیـین گزارشات پراکنده درباره ی دو قیام قرینه هایی به دست میدهـد کـه میتوانند علت آن افتراق و این اتحاد باشند.
Machine summary:
به دنبال جنگ هایی که میان مختار و ابراهیم از یک سو و عمال و نیروهـای نفر از سران ، زعما و کبار قوم ، بار دیگر او را به همراهی فراخواند؛ بـا ایـن تفـاوت کـه ایـن عبدالله بن مطیع ، حاکم زبیری کوفه از سـوی دیگـر رخ داد، یـاران مختـار بـر کوفـه مسـلط بار، نامه ای به همراه داشت و مدعی بـود کـه نامـه ی ابـن حنیفـه بـرای دعـوت از ابـراهیم بـه شدند (طبری ، [بی تا]: ٤/ ٤٩٩) و زمان انتقام ستانی و تحقق هـدف قیـام بـود؛ پـس مختـار بـا همراهی با قیام است (ابن سعد، ١٤١٠: ٥/ ٩٩).
عوامل تأثیرگذار و تحلیل سیاسی با وجود گزارش های منابع درباره ی تعصب علوی ابـراهیم ، پایبنـدی او بـه آرمـان هـای تشیع و عدم انحراف عقیده اش و عنوان فرزند بهترین یار علی (ع ) (بـلاذری ، ١٤٠٠: ٥/ ٢٢٤؛ ابن جوزی ، ١٤١٢: ٦/ ٥٢؛ ذهبی ، ١٤٠١: ٥/ ٨١؛ مجلسی ، ١٩٨٣: ٤٥/ ٣٤٩-٣٦٦)، این تصمیم او مایه ی شگفتی و جای بسی سؤال است ؛ زیرا کینه و عـداوت زبیریـان بـه اهل بیت (ع )، به ویژه نقشی که در رخداد «جمل » داشـتند و عنـاد آن هـا بـا علـی (ع ) و خاندانش بر همه آشکار بود (مسعودی ، [بـی تـا]: ٣/ ٣٧٢؛ ابـن ابـی الحدیـد، [بـی تـا]: ٢/ ١٦٦؛ مفیــد، ١٣٧٤: ٤١٤- ٤١٥).