Abstract:
یکی از مباحث بحثبرانگیز در دیوان کبیر مولوی، وجود اشعاری به زبان ترکی و یونانی است، که در ادامه، اشعار یونانی را بررسی خواهیم کرد. در زمینة اشعار یونانی، تحقیقاتی انجام شده، اما این پژوهشها بسیار کمتر از تحقیقهایی است که بر ملمعات ترکی انجام گرفتهاست. یکی از روشهایی که محک مناسبی برای بررسی این غزلهاست، نسخهشناسی این اشعار است. در این پژوهش، پس از بررسی پیشینة تحقیق، بسامد اشعار یونانی در کل دیوان و نسخهشناسی ابیات را بیان کردهایم و در اثنای توضیحات، در پارهای موارد، به نقد پژوهشهایی پرداختهایم که پیشتر در این زمینه انجام گرفته است.
Machine summary:
محمدرضاشفیعی کدکنی درشرح یکی ازغزل های مولانابامطلع «صـورتگر نقاشـم ، هـر لحظه بتی سازم » دربارة محیط فرهنگی حیات مولانامی گوید: «ازآنجاکه محیط فرهنگی حیات مولانابابعضی ازعناصراندیشۀیونانی آمیخته بوده اسـت ، دورنمی نمایدکه دراین تصویر،وتصویرهای مشابه آن ـکه درغزلیات شمس مکرردیـده می شود ـمولانامتأثرباشدازاسـطورة پوگمـالیون (پیگمـالیون Pigmalion)یونـانی کـه آدمی عاشق مجسمه ای شودکه خودساخته است »٤(مولوی ،١٣٨٧،ج ٧٦٠:٢).
بررسی اصح نسخ غزلیات شمس در پژوهش هایی که پیش از این دربارة ابیات یونانی دیوان کبیر انجام شده ، استناد نویسندگان به دیوان مصحح استاد فروزانفر بوده است ، اما با توجه به پژوهش هـای اخیـر، تصـحیح دوبـارة دیوان شمس ضروری می نماید٥؛ بنابراین نمی توان پیش از بررسـی همـه جانبـۀ اشـعار دیـوان کبیر، درمورد ابیات یونانی نظر قطعی داد.
بر همین اساس است که مراجعه به این نسخ معتبر و بررسی بودن و یا نبـودن غـزل هـای ملمع یونانی در این نسخه ها،یکی از راه های سنجش اعتبار و انتساب آنها به مولوی است .
دراینجااین پرسش پیش می آیدکه چطورازچهـارده غـزل ملمـع یونانی ،نه غزل در «خج »آمده ،ولی از میان ٢٤ملمع ترکی موجود در دیوان کبیر،فقـط سـه غزل آن در «خج »آمده است (نویسندگان در مقاله ای با عنوان «غزلهای ترکـی دیـوان کبیـر» بـه طور مفصل دربارة بسامد و نسخه شناسی غزل های ترکی بحث کرده اند).
استفاده از کلمات یونانی در قافیه :همان طور که در غـزل ١٢٠٧دیـده مـی شـود، تمام واژه های قافیه ،یونانی است ؛البته از جهت نسخه شناسی ، این نکتـه تأمـل برانگیـز اسـت ، به ویژه که این غزل فقط درنسخۀ «قص »آمـده اسـت (مولـوی ،١٣٦٣،ج ٧٨:٣).