Abstract:
افضلالدین بدیل خاقانی شروانی و نظامی گنجوی، دو تن از آن شاعران بزرگ و صاحبسبک هستند که بر بسیاری از شاعران بعد از خود تأثیر گذاشتهاند. بخش عمدهای از اشعار خاقانی شروانی، ساده و روشن است، اما درک خیلی از قصایدش برای افراد عادی و گاه درسخوانده، دشوار و دیریاب شده است. یکی از این دلایل، ساختن ترکیبهای مختلف و به کار بردن اصطلاحات علوم گوناگون است، ولی آنچه بیش از همه، سرودههای این شاعر را برای خوانندگان، سخت کرده است، استفاده از آیات قرآن، معارف اسلامی، داستانهای پیامبران و بهویژه تلمیحات اسلامی نادر است که گاه سبب شده در برداشت از شعر او، راه خطا پیموده شود. تنوع مایههای تلمیحی در حوزة داستان پیامبران، ناشی از وسعت اطلاعات خاقانی در زمینة قرآن و تفسیر و حدیث و تنوع مضمونهای شعری و نیروی تخیل اوست. وی در استفاده از داستان پیامبران و اشارات پندآموز در همان حدی که قرآن بدان اشاره کرده است، اکتفا نکرده و به تفسیر قصص و اخذ آنها از منابع دیگر نیز پرداخته است. در این مقاله، تلاش میشود با استفاده از پژوهشهای استادان و محققان، دو تلمیح نادر در دیوان خاقانی بررسی و تحلیلی شود.
Machine summary:
یکی از این دلایل ، سـاختن ترکیـب هـای مختلـف و بـه کـار بـردن اصطلاحات علوم گونـاگون اسـت ، ولـی آنچـه بـیش از همـه ، سـروده هـای ایـن شـاعر را بـرای خوانندگان ، سخت کرده است ، استفاده از آیات قرآن ، معارف اسـلامی ، داسـتان هـای پیـامبران و به ویژه تلمیحات اسلامی نادر است که گاه سبب شده در برداشـت از شـعر او، راه خطـا پیمـوده شود.
شاعر، آن گونه که خوددر عنوان آورده ، به توحید و یگانگی حضـرت حق و موعظه و حکمت پرداخته است و پس از آن که آدمـی را از روی آوردن و دل نهـادن بـــه دنیـــا بـــر حـــذر داشـــته ، در میانـــۀ قصـــیده بـــه ســـتایش حضـــرت محمـــد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـگریز زده و در بیتی ، این گونه سروده است : هم موسی از دلالت او گشته مصطنع هم آدم از شفاعت او بوده مجتبی در بررسی و تحلیل این بیت ـ که موضوع اصلی مقالۀماست ـ به جـز دو نسـخۀ خطـی ، یکی شرح اشعار خاقانی اثر محمد بـن داوود بـن محمـد بـن محمـود علـوی شـادی آبـادی (فو.
ـ آقای مهدوی فر نیز در مقاله ای با عنوان «درنگی بر کتاب مالـک ملـک سـخن (شـرح قصاید خاقانی) نوشتۀ دکتر عباس ماهیار»ضمن نقد کتاب ، به این بیـت خاقـانی پرداختـه و ابراز داشته است که بنابر روایـاتی ، حضـرت موسـی (ع )آرزو داشـته اسـت در زمـان پیـامبر اکرم (ص )زندگی کند؛ یعنی اصـطناع حضـرت موسـی (ع ) از دلالـت پیـامبر(ص ) را فقـط «آرزو داشتن به زیستن در روزگار پیامبر(ص )»معنی کرده است ؛ البته ایشـان در ادامـه بـه نقـل از کتاب فرهنگ تلمیحات ، یادآور شده است که همۀ پیامبران در شب معراج ، کرامت دیدار آن حضرت را از خداوند طلب کرده اند (مهدوی فر، ١٣٩٠: ٤٢).