Abstract:
معانی و کاربردهای مختلف «را» در کتب و مقالات دستوری، محل بحثها و مناقشات گوناگونی بوده است. گروهی از دستورنویسان آن را حرف نشانه و نقشنما شمردهاند و برخی آن را حرف اضافه دانستهاند. در کتب سنتی دستور نیز معانی چندی برای «را» ذکر کردهاند؛ از جمله اختصاص، استعانت، تعلیل، توضیح، موافقت، مطابقت. در این مقاله، هفت نوع کاربرد مختلف «را» بازشناخته شده است: «را» به عنوان نشانۀ مفعول صریح و غیرصریح؛ «را» به عنوان نشانۀ حرف اضافه؛ «را» به عنوان نشانۀ کسرۀ اضافه؛ «را»ی فک و فصل اضافه؛ «را»ی زاید و تأکید؛ «را» با نهاد؛ «را» با افعال مجهول. در مقاله دربارۀ هر یک از این کاربردها، آرا و دیدگاههای دستورنویسان مختلف مرور شده و با ارجاع به برخی متون زبان و ادب فارسی، شواهد جدید و نکات تازهای امکان عرضه یافته است.
Machine summary:
این کلمه راازآن روپس واژه مـی نامنـد کـه پـس ازمفعـول می آید» (وحیدیان کامیار،١٠٨:١٣٨١)؛مثل : «زتخت اندرآوردضحاک را سپردش سروتاج او،خاک را» (فردوسی ، ١٣١٣، ج ٦: ١٦٦٩) این حرف درقدیم کمتربه عنوان نشانۀمفعول صریح به کارمی رفته وبیشترنشـانۀ حرف اضافه بوده است .
«به نظم اندرآری دروغ وطمع را دروغ است سرمایه مرکافری را» (قبادیانی ،١٤٣:١٣٨٤) «من ازبهراین نامۀشاه را به فرمان به سربسپرم راه را» (فردوسی ، ١٣٧٤،ج ٥٠:٥) «زبهروراازدربستن است همان نیزبیماروآبستن است » (فردوسی ،١٣٨٩،ج ١٨٣٧:٢) «ازقضارابودعالی منظری بـرسرمنظرنشسته دختری » (عطار،٢٨٦:١٣٨٥) «را»ی حرف اضافه ،درمتون گذشته درمعانی متعددبه کـار رفتـه وگـاه جانشـین حرف اضافۀدیگرشده است که بسیاری ازپژوهشگران به آن پرداخته وشـواهدی بـرای آن ذکرکرده اند (خطیـب رهبـر، ٣٥٨:١٣٦٧-٣٦٩؛ خیـام پـور،١٧٧:١٣٧٣-١٧٨؛ شـفیعی ، ٣٤٦:١٣٧٧).
یکی ازایـن اصطلاحات ،فک یافصل دراضافه است که اززبان عربی به دسـتورهای سـنتی فارسـی واردشده ؛اگرچه «درنحوعربی برعکس زبان فارسـی ازفـک اضـافه سـخنی درمیـان نیست ،زیرامانندفارسی ،مضاف اعراب ثابتی (کسره )نداردکه بتـوان ازفـک آن گفتگـو داشت ،ولی وقتی مضاف ومضاف الیه راازحالت اضافه خـارج مـی کننـد وبـین آنهـا بـا کلماتی مانندمفعول به ،ظرف ،قسم ،نعت ،نداوجزآن فاصله افکنند،آن رابـا اصـطلاح فصل بیان می کنند» (تجلیل ،٩٦٠:١٣٥٤).
خطیب رهبر، خلیل (١٣٦٧)، دستور زبان فارسی، کتـاب حـرف اضـافه و ربـط مشـتمل بـر تعریف و تقسیم و شرح و اصلاحات معانی و کاربرد حروف ، تهران ، سعدی .