Abstract:
خانواده، بهمنزلة اصلیترین نهاد اجتماعی، تأمینکنندۀ نیازهای اساسی انسان است و نقش بیبدیلی در پرورش نسل و انتقال فرهنگ و ارزشها دارد. از جنبۀ تاریخی نیز خانوادهگرایی در ایران یکی از شاخصهای ارزشهای نظام فرهنگی بوده است. تغییرات اجتنابناپذیر دورۀ جدید میتواند در ساختار و کارکردهای خانواده تأثیرگذار باشد. هدف این پژوهش ترکیب و تلفیق نتایج تحقیقات انجامشده در حوزۀ خانواده برای شناسایی عوامل مقوم و عوامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش مطالعۀ اسنادی از نوع فراتحلیل است. نمونۀ آماری 64 اثر پژوهشی مرتبط با موضوع عوامل تأثیرگذار در نهاد خانواده است که تا رسیدن به اشباع اطلاعات گردآوری شده است. تایج پژوهش نشان داد که اغلب آثار به لحاظ برخورداری از نظریههای رایج دارای پشتوانۀ علمی است، اما بهعلت اتکا به متغیرهای خاص نوعی تقلیلگرایی در آنها وجود دارد. تحلیل نهاد خانواده، در زیستبوم فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، به نظریهپردازی جامع و زمینهمندتری نیاز دارد. در این بررسی، مشخص شد که محققان 104 عامل، به تفکیک 62 عامل مقوم و 42 عامل فرسایندۀ خانوادۀ ایرانی، را شناسایی کردهاند که به ترتیب دارای 191 و 125 فراوانی در سه بعد فردی و خانوادگی و اجتماعی است. به این ترتیب، مجموع عوامل دارای 316 فراوانی است و محاسبۀ کلی نشان میدهد که ردههای اول تا سوم به ترتیب اولویت به عوامل خانوادگی 55 درصد (173مورد) سپس عوامل فردی 40 درصد (137مورد) و ردۀ آخر به عوامل اجتماعی 5 درصد (16مورد) اختصاص دارد. در تحلیل نهایی، الگویی مشخص از عوامل تأثیرگذار در نهاد خانواده، که حاصل متغیرهای مورد بررسی محققان است، در 11 محور موضوعی بهدست آمد که به ترتیب اولویت بدین قرارند: عوامل فرهنگی (در این تحقیق شامل ایمان و عقاید و ارزشهای اخلاقی)، تعاملات خانوادگی، سلامت جسمی و روحی، رشد فردی، شیوۀ ادارۀ زندگی خانوادگی، امور اقتصادی و رفاه مادی، محیط فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی جامعه، اختلاف سنی زوجین، مدت زناشویی، خدمات عمومی، حملونقل عمومی، و ملاحظات بهداشتی جامعه.
Machine summary:
به این ترتیب ، مجموع عوامل دارای ٣١٦ فراوانـی است و محاسبۀ کلی نشان میدهد که ردههای اول تا سوم به ترتیب اولویت بـه عوامـل خانوادگی ٥٥ درصد (١٧٣ مورد) سـپس عوامـل فـردی ٤٠ درصـد (١٣٧ مـورد) و ردة * دانشجوی دکتری مدیریت فرهنگی و برنامه ریزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات (نویسندة مسئول ) hajian_fatemeh@yahoo.
در تحلیل نهـایی، الگـویی مشخص از عوامل تأثیرگذار در نهاد خانواده، که حاصل متغیرهای مورد بررسی محققـان است ، در ١١ محور موضوعی به دست آمد که به ترتیب اولویـت بـدین قرارنـد: عوامـل فرهنگی (در این تحقیق شامل ایمان و عقاید و ارزشهای اخلاقی)، تعاملات خانوادگی ، سلامت جسمی و روحی، رشد فردی، شیوة ادارة زندگی خـانوادگی، امـور اقتصـادی و رفاه مادی، محیط فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی جامعه ، اخـتلاف سـنی زوجـین ، مـدت زناشویی، خدمات عمومی، حمل ونقل عمومی، و ملاحظات بهداشتی جامعه .
به عبارتی دیگر، پارهای از تحولات مثبت و برخی دیگر منفی ارزیابی میشود و در صورت استفادة بهینه از ظرفیت هاو فرصت ها و امکانات شرایط مطلوب مادی و معنـوی در زندگی خانوادگی فراهم میشود و در صورت غفلت از ساختارهای تأثیرگـذار در تضـعیف نهاد خانواده بنیانهای آن روزبه روز متزلزل میشود، چنان که در بسیاری از جوامع غربی که فرهنگ فردگرایی و آزادی بیقید و شرط و لذتطلبی و همباشی جایگزین خـانواده شـده، ازدواج حالت ارزشی خود را به تدریج از دست داده است ؛ از این رو، در سال های اخیر، بـا رواج طلاق و هم زیستی آزاد و تبعات منفی ناشی از آنها، مطالعات مربوط به پایدارسـازی خانواده در این گونه جوامع شتاب بیشتری گرفته است (برناردز، ١٣٨٢: ٤٠-٥٦).