Abstract:
با توجه به ارتباط همیشگی زندگی توده مردم با مفاهیم جبر و اختیار، و نیز اهمیت ذاتی این مفهوم در حیطه دین، و با عطفنظر به توانایی رسانهها در برساخت روایت توده مردم از نظام اسباب هستی این تحقیق در پی پاسخگویی به این سؤال برآمده است که در مجموعه تلویزیونی نمونه تحقیق از مفهوم اختیار چه برساخت معناییای به مخاطب ارائه میشود. لذا ابتدا یک معرفی اجمالی از مفهوم اختیار در اندیشه اسلامی و دالهای آن که امکان بازشناسی فضای تخاصم میان جبر مطلق و اختیار مطلق در بخش عملی تحقیق را فراهم میآورد، ارائه شده است. با اتخاذ رویکرد نظری بازنمایی برساختی، ترکیبی از رویکردهای تحلیل گفتمان برای تحلیل گفتگوهای مجموعه درباره اختیار انسان و نیز الگوی تحلیل کنشگر گریماس برای تحلیل ساختار اساسی کنشگری در مجموعه استفاده شده است. با ترسیم نمودار شماتیک کنشگران پیرفتهای آغازین و پایانی نشان داده شده است که مجموعه (تلویزیونی) بهلحاظ روایی و گفتمانی متمایل به گفتمانی جبرگراست. مجموعه (تلویزیونی) با در مرکز قرار دادن قدرت الهی در ساختار داستانی و نیز گفتگوهای شخصیتها به گفتمان کلی جبر نزدیک میشود و این دال تمامی دالهای دیگر را در جاذبه معنایی خود معین و بامعنا میگرداند. دالهای خواب، کیفرانگاری سختیها و پاداشانگاری خوشیها، تقدیرگرایی، جامعیت نص دینی، نظم جهان و سنت اجتماعی در مجموعه (تلویزیونی) تأیید و دالهای پرسشگری، روش تعقلی و فلسفی و نیز اثرگذاری ساختارهای اجتماعی طرد شده و بهطور کلی گفتمان فلسفی و نیز گزارههای اختیار نفی میشود. به ارتباط هرکدام از این دالها با گزارههای گفتمانی اختیار در بخش تحلیل دادهها پرداخته شده است.
Machine summary:
بازنمایی اختیار انسان در مجموعه های مذهبی تلویزیون ؛ مطالعۀ موردی، مجموعه کلید اسرار مهدی منتظرقائم تاریخ دریافت : ١٣٩٢/١٢/٠٨ زهره علیخانی تاریخ پذیرش : ١٣٩٣/٠٥/٢٥ چکیده با توجه به ارتباط همیشگی زندگی توده مردم با مفاهیم جبر و اختیار، و نیز اهمیت ذاتی این مفهوم در حیطه دین ، و با عطف نظر به توانایی رسانه ها در برساخت روایت توده مردم از نظام اسباب هستی این تحقیق در پی پاسخگویی به این سؤال برآمده است که در مجموعه تلویزیونی نمونه تحقیق از مفهوم اختیار چه برساخت معناییای به مخاطب ارائه میشود.
راوی داستان نیز با اشاره به رازقیت خداوند، قدرت خداوند بر اعطای روزی به همه جنبندگان را یادآور شده و دال مرکزی اپیزود را تأیید می نماید: «انسانی که دارای درک و فهم و شعوره باید بدونه روزیدهنده ای که حتی یک مورچه کوچیک رو بدون روزی نمیذاره ، انسان رو که اشرف مخلوقاته هیچ گاه بدون رزق و روزی نخواهد گذاشت ، پس چرا باید نگران روزی بود؟» پیش از رازگشایی از علت فرزند نداشتن مروت و برهان ، در یک آگاهی پیشینی، علت ناباروری، تقدیر خداوند دانسته میشود و البته جریانات بعدی قصه با نفی اسباب ، این فرض را تأیید کرده و تنها عمل انسان را واسطه آن قرار داده ، منشأ اصلی را مشیت و خواست خداوندی عنوان مینمایند: مروت : اگه یه بچه داشتم اصلا نمیفهمیدم زمان چطوری میگذره .