Abstract:
هدف این مقاله آن است که با اتکا به نظریات گفتمانی فوکو و استفاده از ظرفیتهای دیرینهشناسانه و برخی از امکانات تبارشناسانۀ وی و نیز با اتخاذ سطح تحلیل گفتمانی در فهم سنت و تجدد و نسبت میان آنها، به مفهومسازی و دورهبندی گفتمانی دفتر تحکیم وحدت از آغاز شکلگیری تاکنون بپردازد و افزونبر مشخص نمودن ویژگیهای گفتمانی هر دوره از حیث نسبت با گفتمان سنتی و تجددی، نشان دهد که در هر دوره چه نوع صورتبندی گفتمانی در دفتر تحکیم صورت گرفته و این صورتبندیها تا کدامین آستانه پیش رفتهاند. در این مسیر، روش دیرینهشناسانۀ فوکویی و استراتژیهای روششناختی وی مبنای کار قرار گرفت و پس از تعیین گزارهها (کنشهای کلامی و غیرکلامی مؤثر) به عنوان جامعۀ آماری، نمونهگیری هدفمند تا آنجا ادامه یافت که به اشباع رسید و دادههای برآمده از نمونههای جدید، چیزی بر اطلاعات پیشین ما نیفزود. با توجه به چنین مبنای نظری و روشی، مشخص شد که پنج دورۀ «تطور از گفتمان روشنفکری دینی به گفتمان اسلام ناب»، «بازتولید گفتمان اسلام ناب»، «تطور از گفتمان اسلام ناب به سمت گفتمان روشنفکری دینی»، «تطور از گفتمان روشنفکری دینی به گفتمان تجددی و تشدید نقاط تفرق گفتمانی» و «صورتبندی و تعمیق دو گفتمان متعارض (گفتمان مدرن و اسلام ناب) در دو تحکیم وحدت مجزا» را میتوان از هم جدا نمود.
The objective of the paper is to conceptualizing and discursive periodization of Office for Strengthening Unity since its establishment، based on Foucauldian discourse theories and conceptions like archaeology and genealogy، using discourse analysis for understanding tradition and modernity. Furthermore، the aim of this paper is، by clarifying discursive characteristics of every period، in terms of its relevance to tradition-modernity discourse، to show discursive formation of different periods and their thresholds. Then، by applying Foucauldian archaeology and his methodological strategies، one determined propositions (influential verbal and nonverbal actions) as population and purposed sampling as sampling method that continued until no new data appear. Findings showed that one can distinct five periods including: “Evolution from religious intellectualism to pure Islam discourse”; “reproduction of pure Islam discourse”; “evolution from pure Islam discourse to religious intellectualism”; and “evolution from religious intellectualism to modern discourse and intensifying of discursive scattering points” and “formation and deepening of two conflicting discourses (modern discourse and pure Islam discourse”.
Machine summary:
لذا با توجه به مزایا و معایب هریک از سطوح تحلیل پیش گفته ، در این مقاله با استفاده از نظریۀ فوکو در باب سنت و تجدد و سطح تحلیل گفتمانی وی، نخست ، سطح تحلیل گفتمانی به مثابه تحلیلی که مزایای تحلیل فلسفی و جامعه شناسی را لحاظ می کند و توانایی آن را دارد تا ارتباطی ارگانیکی میان این سطوح و حتی سطح تحلیل اگزیستانسیالیستی برقرار سازد، مبنا قرار می گیرد؛ دوم اینکه گسست میان دو گفتمان سنتی و تجددی بر مبنای دال مرکزی عقل خودبنیاد و انسان محوری تعمیق مییابد و در همۀ سطوح و حوزه ها تکثیر می شود؛ و سوم ، بدون جهت گیری به سوی روایت های تکاملی و یا انحطاطی ، تلاش می شود که عقلانیت پنهان در پس هریک از گفتمان های حاکم بر دوره های دفتر تحکیم وحدت آشکار شود.
خلاصه اینکه چنین شرایط گفتمانی و غیرگفتمانی نگرانی دفتر تحکیم را نـسبت بـه رونـد امور بیشتر کرد و حتی لایه هایی از این جریان را به تحلیل های رادیکال تـری دربـارة تحـولات آیندة نظام و نیز شخص رهبری رسانید و به این ترتیب بـا نفـوذ بیـشتر گـزاره هـای تجـددی و به صورت مشخص و نهادیتر، چپ مدرن ، در پایان این دوره نشانه هـای اخـتلال در بازتولیـد گفتمان اسلام ناب و تطور به سوی گفتمان روشنفکری دینی پررنگ تـر گردیـد و نطفـۀ اولـین انشعاب در دفتر تحکیم وحدت بسته شد.