Abstract:
اهمیت تاریخ جهانگشای جوینی، به لحاظ تاریخی، بر کسی پوشیده نیست. قطعا اصلی ترین ماخذ تاریخی برای بیان وقایع حمله مغول به ایران، تاریخ جهانگشای است. نقل حوادث ناگوار و مصائب بی شماری که بر ایرانیان آن روزگار رفته است، خوانندگان این کتاب را به گونه ای تحت تاثیر قرار می دهد که آتش آن دامن نویسنده کتاب را نیز می گیرد و او را متهم به همکاری با مغولان می کند. این مقاله بر آن است تا اثبات کند که عطاملک با هوشیاری و تیزبینی، به خلق و ایجاد نوعی از گفتار دست زده است که به وسیله آن، در عین فرمانبرداری از مخدومان خویش، وقایع حمله مغول را نیز، به دقت، ثبت و نگهداری کند و از سفاکی ها و خشونت های ایشان در ویرانی سرزمینش سندی معتبر بر جای گذارد. وی در ضمن نقل تاریخ، پرده از چهره مغولان برداشته و به شیوه های گوناگون، مغول ستیزی خود را نشان داده است. نویسندگان این مقاله کوشیده اند تا با مطالعه دقیق تاریخ جهانگشای جوینی، نگرانی ها و انتقادهای عطاملک را شناسایی و استخراج کنند و با طبقه بندی آنها ذیل دو محور «گزارش ها» و «روش ها» به بررسی و تحلیل این اثر بپردازند.
Machine summary:
ارزش آن از نظر تاریخی واضح است ؛ اما از نظر ادبی ، با توجه به این که حملۀ مغولان و دوران حکمرانی ایشــان سراســر قتل و فساد و ویرانی اســت ، ذکر وقایع آن نیازمند خلق و ایجاد نوعی از گفتار اســت که در عین جانبداری مخدوم ، صادقانه و قابل اســتناد باشد و از طرفی سرزنش اهل زمانه و اتهام به خیانت و مزدوری مغولان را در پی نداشته باشد و در ضمن آیندگان را نیز تحت تأثیر قرار دهد و تصویری واقعی از اثرحملۀ ایشان بر این مرز و بوم ارائه کند.
»٣٢ آنچه در گزارش های عطاملک از احوال گذشــته و اکنون طایفۀ مغول جالب توجه اســت ، نشان دادن پیشینۀ نه چندان آبرومند ایشان ، به دور از مدنیتی سالم و پیشرفته و فرهنگی قابل توجه است که با زیرکی در خلال ذکر پیروزی ها و افتخارات امروزیافته شــان بیان می کند و آن را وســیله ای برای خوارداشــت ایشــان قرارمی دهد تا جایی که در وصف این تازه به دوران رسیدگان گوید: «و از این وجه درســت شــد که دنیا، به حقیقت ، بهشت این جماعت است .
این خبر در منابع دیگر نیز آمده است ؛ به نقل از: احمد خاتمی ، «بررسی منابع و مآخذ احادیث مندرج در تاریخ جهانگشای جوینی »، فصلنامۀ زبان و ادب ، دانشگاه علامه طبابایی ، س ١٢، ش ٣٥ (بهار ١٣٨٧)، ص ١٥.