Abstract:
از آنجا که نیروهای همگرا و واگرا در تعیین چگونگی و کیفیت انسجام ملی ، در جوامع چندقومیتی نقش عمدهای دارند، مطالعه آنها از اهمیت خاصی برخوردار است . علل بروز و انگیزههای احساسات و اقدامات واگرایانه و همگرایانه در جوامع چندقومیتی ، ریشه و منشاء داخلی دارند. اما بنا به شکل گیری دیدگاههای متعدد ژئوپلیتیک از جانب کشورهای رقیب ، پتانسیل مبدل نمودن اقوام معترض و واگرا به یک کد ژئوپلیتیکی را دارا می باشند. بر این اساس همگرایی و واگرایی مفاهیمی هستند که بررسی و تحلیل آنها باید توأمان صورت گیرد چرا که این مفاهیم بر روی محوری قابل تصور هستند که هرچه به سمت مثبت آن پیش رویم انسجام ملی و همگرایی تقویت می گردد و بالعکس هرچه به سمت منفی پیش رویم واگرایی شکل می گیرد و در نقطه صفر آن حفظ وضع موجود حاکم است . با توجه به این توضیح ، در مقاله حاضر مدلی ارائه شده که در سه شکل همگراساز، واگراساز و خنثی قابل نمایش است ، این مدل دارای یک موتور محرکه می باشد که اگر انرژی آن از تعامل تصمیم گیران و تصمیم سازان سیاسی با نخبگان قومی ، بر اساس مطالباتشناسی تأمین شود، تولید همگرایی می نماید و برعکس اگر انرژی آن از تقابل تصمیم گیران و تصمیم سازان سیاسی با نخبگان قومی ، بر اساس دیکته سیاستهای قومی تأمین شود تولید واگرایی می نماید. نگارندگان، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با تأکید بر تحلیل عوامل مؤثر در واگرایی و همگرایی کوشش نمودهاند تا در قالب مدلی ، تأثیر متقابل عوامل مؤثر بر واگرایی و همگرایی با منشاء داخلی و خارجی را به تصویر کشیده و علاوه بر آن دلایل شکل گیری همگرایی و انسجام ملی ، واگرایی و حفظ وضعیت موجود در جوامع چند قومیتی را در قالب مدل سه منظوره نمایش دهند.
Machine summary:
"عامل مذهب در کنار خصلتهای دیگر مانند؛ زبان و قومیت فصل ممیز کردها از بخش مرکزی ایران و در مقابل پدید آورنده نیروی جاذبه میان پارههای فضایی کردنشین خاورمیانه شده، زمینه بحرانی مداوم و علت واگرایی در این منطقه را فراهم آورده است (١٦٥ :٢٠٠٢ ,Hafeznia) اکثریت بلوچها در بلوچستان و ترکمن ها، اهل سنت حنفی و بیشتر کردهای استان کردستان، باختر آذربایجان غربی و کرمانشاه اهل سنت شافعی اند، یکی از خصیصه های جغرافیایی اهل سنت ایران، ناپیوستگی سرزمینی آنان است و دیگر آنکه از نظر زبانی و قومی ناهمگونند (١٠٢ :٢٠٠٧ ,Kavyanirad) که مجموع این عوامل خصلتی واگرایانه به نواحی مذهبی بخشیده است ، هرچند در قوانین اساسی کشور، تصریح و تأکید بر رعایت حقوق دیگر مذاهب به وضوح دیده می شود، اما در عین حال، در کنار قانون اساسی ، برخی قوانین دیگر وجود دارند که با ملاک قرار دادن اسلام شیعه عملا محدودیت های حقوقی برای اقوام ایجاد می نمایند.
شکل شماره ٤: مدل خنثی یا حفظ وضع موجود چرخه تقابل هم وزن عوامل مؤثر بر واگرایی و همگرایی مدل از: نگارندگان ٤-٦- مدل تقابلی یا واگراساز چرخه تولید واگرایی در یک نظام سیاسی با توجه به تأثیر متقابل عوامل این مدل نمایانگر این موضوع است که اگر سیاستهای قومی در موضوعات تقسیمات کشوری، مباحث و سیاستگذاریهای اجتماعی و فرهنگی ، میزان و نحوه مشارکت اقوام در رأس هرم قدرت سیاسی و تمرکز اقتصادی، بر اساس دیکته سیاسی انجام و اعمال گردند، سیر تصمیم گیری از بالا به پایین شدت بیشتری می یابد به طوریکه نخبگان محلی و قومی توان تأثیرگذاری در سیاستگذاریها را از دست می دهند."