Abstract:
در مقاله حاضر موضوع مقاومت بعنوان مفهومی متداول، رایج و محوری در ادبیات جامعه شناسی سیاسی و مطالعات فرهنگی متاخر مورد بحث قرار گرفته و از طریق روش اسنادی با رجوع به منابع کتابخانه ای و مطالعه و تحلیل نظری تلاش شده تا ویژگیها و مولفه های مقاومت، اشکال و وجوه کاربردی آن بر حسب منابع اولیه در دسترس مطالعه شود. علاوه بر آن رابطه مقاومت با قدرت در پرتو اندیشه فوکو و پنداشت پست مدرنیستی او از قدرت بررسی شده و در نهایت با معرفی آثار مطرح و محل ارجاع نظریه پردازان متاخری چون بوردیو، گیدنز، فیسک، دوسرتو، اسکات، کلی، بیات، کامروا و برخی از صاحبنظران و پژوهشگران داخلی، مولفه های مشترک مقاومت در این آثار استخراج شده است. یافته ها نشان می دهد هرچند اختلاف آرا در این زمینه مشهود است اما به نظر می رسد دست کم ویژگی های بارز ذیل را می توان بعنوان ویژگی مقاومت در رویکردهای نظری متاخر دانست: وقوع عینی کنش مقاومت آمیز، تضاد با وضع موجود، ماهیت متعامل مقاومت، وقوع در بستر زندگی روزمره، تلازم قدرت و مقاومت، وجود خلاقیت، اهمیت زمان در بروز مقاومت، دلپذیر بودن کنش مقاومت آمیز. با این همه مقاومت همچنان مفهومی پیچیده است که بطور اجتماعی از سوی مقاومت کنندگان، مخاطبان مقاومت و شاهدان ساخته می شود و به نحوی با قدرت فراگیر، همه جایی و زایا ارتباط دارد.
Machine summary:
چنین کاربرد وسیعی، پرسشی چند را مطرح می کند: آیا مقاومت صرفا مفهومی کاربردی در حوزه جامعه شناسی سیاسی است ؟ مقاومت اساسا چه نسبتی با قدرت دارد؟ آیا می توان دلالت هایی از طرح موثق آن در سایر حوزهها از جمله جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی نیز ارائه داد؟ آیا جنبش های اجتماعی محل نمود آن است یا زندگی روزمره هم میتواند محملی برای بروز آن باشد؟ آیا مقاومت صرفا شکلی فیزیکی دارد یا کنش کلامی مانند گفتگو یا رفتار نمادین یا شکستن سکوت هم میتواند مقاومت دانسته شود؟ آیا معیار مقیاس مقاومت (به لحاظ ابعاد وقوع) را میتوان مولفه متمایز کنندهای دانست ؟ آیا کنش جمعی، شرط وقوع مقاومت است ؟ آیا مقاومت الزاما با تغییر عجین است ؟ آیا درک مخاطب مقاومت (به عنوان کسی یا چیزی که مقاومت به سوی او نشانه رفته ) از کنش مقاومت آمیز، در تعریف مقاومت میگنجد؟ بنابراین ، مسأله اصلی، روشن شدن ویژگی ها و مولفه های مقاومت است ؛ زیرا به نظر میرسد گسترش فزاینده کاربرد این مفهوم در سطح جهانی در زیرمجموعه علوم اجتماعی، به معنای گرایش واحد محققان و صاحب نظران در تعریف و پرداختن به این امر نیست .
برای روشن شدن این موضوع ارجاع به برخی مطالعات و پژوهش های معتبر، قابل تامل است که در این جا به ذکر مواردی چند پرداخته میشود: جان فوران ٢ در کتاب "مقاومت شکننده" ضمن بررسی تعامل ساختارهای از پیش موجود و جاری جامعه ایرانی با فشارهای خارجی حاصل از رابطه ایران با غرب در الگوی نظام جهانی، به موضوع مقاومت جمعی، مشهود و هدفمند اشاره کرده، در کاربرد مقاومت ، مفهوم تنش را محور کار خود قرار میدهد: «تنش ها به صورت یک رشته ١- برای مطالعه بیشتر نگاه کنید به : http://www.