Abstract:
این تحقیق با هدف گسترش کارکرد قواعد علم اصول استنباط به حوزه های عرفان و اخلاق اسلامی، به تجزیه و تحلیل روش استنباطی کتاب سر الاسراء، نوشته آیه الله علی سعادت پرور; پرداخته است. روش این تحقیق، تحلیل مستندشناختی کتاب «سر الاسراء» است. ارائه الگویی عملی از تفقه روش مند در استنباط آموزه های عرفانی و اخلاقی از منابع ماثور، بر اساس قواعد دانش اصول، اولین دستاورد این تحقیق است. کشف شیوه ها ی خاص مولف در ارزیابی این قواعد ظنی بر اساس قراین ماثور و نیز انعطاف بخشیدن به کارکرد قواعد بر اساس دلالت نصوص، دومین دستاورد این پژوهش است؛ به این معنا که ایشان با ارجاع قواعد به متن کتاب و سنت از تحکم قوانین علم اصول در «معنا دهی» به متون ماثور پرهیز کرده، بلکه پس از تمهید قواعد، از تشکیل «خانواده حدیث» و «بررسی قراین» بهره برده و قواعد را در جایگاه واقعی آنان، یعنی در «خدمت» معنا خوانی و دلالت یابی از قرآن و حدیث گماشته اند.
Machine summary:
کشف شیوههای خاص مؤلف در ارزیابی این قواعد ظنی بر اساس قراین مأثور و نیز انعطاف بخشیدن به کارکرد قواعد بر اساس دلالت نصوص، دومین دستاورد این پژوهش است؛ به این معنا که ایشان با ارجاع قواعد به متن کتاب و سنت از تحکم قوانین علم اصول در «معنادهی» به متون مأثور پرهیز کرده، بلکه پس از تمهید قواعد، از تشکیل «خانواده حدیث» و «بررسی قراین» بهره برده و قواعد را در جایگاه واقعی آنان، یعنی در «خدمت» معناخوانی و دلالتیابی از قرآن و حدیث گماشتهاند.
از طرف دیگر، برخی میپندارند کارکرد قواعد استنباط تنها در علم فقه است و فهم آیات و روایات عرفانی و اخلاقی، بدون تخصص در علوم ابزاری در فهم قرآن و حدیث میسر است؛ پندار نادرستی که در رکود رشد علمی در دو حوزه عرفان و اخلاق بیتأثیر نبوده است؛ در صورتی که عالم عرفان و اخلاق، علاوه بر لزوم بهرهمندی از صلاحیتهای متعدد روحی و عملی _ که طبق نصوص برای صحت استنباط هر عالم دین (به ویژه عالم عرفان و اخلاق) الزامی است _ باید از قواعد و فنون استنباط مطلع باشد تا بتواند آموزههای عرفانی و اخلاقی را از کالبد الفاظ کتاب و سنت صید کند.
هشت مورد دیگر از همین دست در روایت معراج وجود دارد که مشتمل بر معانی بسیار بلندی در کمالات انسانی هستند و مؤلف پس از فحص در قران و روایات و ادعیه و تأیید عموم حاصل از نکره در سیاق نفی به کمک دیگر نصوص، این معانی عرفانی را استنباط عدة الاصول، ج1، ص292 و 276؛ تمهید القواعد الأصولیة و العربیة، ص156؛ قوانین الأصول، ص197.