Abstract:
در این مقاله ، پس از ریشه شناسی واژه توکل ، تطور دلالی و معنائی آن در نهج البلاغه ، توضیح داده می شود. سپس واژه و مفهوم توکل در نهج البلاغه مورد تحلیل معناشناختی قرار می گیرد. چنانکه در آثار عارفان و سالکان طریق الهی بیان شده است ، واژه توکل دارای طیف وسیعی از مصادیق است که در قالب های مختلف عقلی (فلسفی)، کلامی، عرفانی، تفسیری، روائی و اخلاقی خود نمائی می کنند و شبکه ای وسیع از معانی را تشکیل می دهند. این شبکه ، بسیار پیچیده است و بسته به عوامل درونی و بیرونی تنظیم می گردد در این مقاله همچنین ، واژه «تفویض » از نظر علم لغت و در اصطلاح عرفانی، توضیح داده می شود و ارتباط آن با توکل تبیین می گردد. واژه ی «توکل » اگرچه ممکن است با تفویض هم معنا باشد، ولی با ملاحظات سیستمی دیگر، ازجنبه معنایی با یکدیگر متفاوت اند. همچنانکه «توکل » در قرآن ، دارای وجوه معنایی است ، در نهج البلاغه نیز معانی متعددی بر آن بار شده است . چنانکه «توکل » مرکز ثقل سیستم معنایی باشد، تفویض که از نظر معنایی به «توکل » بسیار نزدیک است می تواند با آن هم معنا گردد.
Machine summary:
"و در جای دیگر(طلاق ـ ٤) فرمود: ﴿و من یتوکل علی الله فهو حسبه ﴾، یعنی : هر کس بر خدا اعتماد کند، او را بس است علمای علم وجوه می گویند وکیل در قرآن دارای چهار وجه معنایی است ١ـ وکیل یعنی پروردگار مانند آیه ٢، سوره اسراء: ﴿و آتینا موسی الکتاب و جعلناه هدی لبنی إسرائیل ألا تتخذوا من دونی وکیلا﴾ (وجوه قرآن ، ص ٣٠٨)، یعنی: به موسی کتاب [تورات ] دادیم و آن را هدایتی برای بنی اسرائیل قرار دادیم تا غیر از من پروردگاری نداشته باشید.
حافظ و نگاه رعایت دارنده و باز مراقبت دارنده ثقه حرمت معاملات تفویض اخلاص توکل تهذیب استقامت فضای معنایی معاملات قلب سالک با خداوند در این فضای عارفانه ، قلب با دریافت انوار قدسیه ، چشم بصیرت یافته و انعکاسات نورانی خود را در نفس می تاباند، تا برای آن ، اطمینان حاصل شود.
(شرح منازل السائرین ، ص ٦١ و پس از آن ) با بررسی در متن های مختلف نهج البلاغه که واژه «توکل » و مشتقات آن دیده می شود، معنای مفهومی و مصادیق توکل روشن می گردد، سپس باید ملاحظه کرد، در حوزه معنایی توکل چه عناصری با آن در ارتباط اند، ضمنا در همین حوزه فضیلت توکل ، درجات آن ، عدم تنافی میان سعی و توکل و اسباب و ابزاری که انسان برای وصول به مقام توکل استفاده می کند، مورد بحث قرار گیرد."