Abstract:
الگوی نظام شهری هر منطقه در طول زمان تحت تأثیر عوامل مختلفی شکل میگیرد که در این بین دولتها و تصمیمات دولتی نقش برجستهای در شکلدهی به شبکة شهری و روابط سکونتگاهی ایفامیکند. از جمله ابزارهای قدرتمند دولت در این زمینه که با انگیزة تمرکززدایی صورت میگیرد، سازماندهی سیاسی فضا و تقسیمات کشوری است. بر همین اساس، این پژوهش با هدف بررسی تأثیرات تقسیمات سیاسی- اداری استان خراسان بزرگ بر نظام شهری منطقه تدوین یافته است. نوع پژوهش کاربردی و روش انجام آن مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی است که با توجه به ماهیت موضوع، مطالعهای روندی و مقایسهای انجام شده است. برای جمعآوری اطلاعات از منابع کتابخانهای و نیز آمارهای رسمی استفاده شده است. به منظور پردازش دادهها از تکنیکها و مدلهای منطقهای شامل شاخصهای نخست شهری، ضریب کششپذیری، مدل آنتروپی و ضریب جینی استفاده شد. نتایج بررسیها نشان میدهد که تقسیم استان بر نظام شهری منطقه تأثیرگذار بوده و به تمرکززدایی جمعیتی و تقویت شهرهای کوچک و میانی کمک کرده است. هر چند این تغییرات چشمگیر نبود و عدم تعادل جمعیتی در بین شهرهای استان خراسان بزرگ همچنان مشهود است.الگوی نظام شهری هر منطقه در طول زمان تحت تأثیر عوامل مختلفی شکل میگیرد که در ایـن بـین دولـت هـا و تصمیمات دولتی نقش برجسته ای در شکل دهی به شبکۀ شهری و روابط سکونتگاهی ایفامیکند. از جمله ابزارهـای قدرت مند دولت در این زمینه که با انگیزة تمرکززدایی صورت مـیگیـرد، سـازماندهی سیاسـی فضـا و تقسـیمات کشوری است . بر همین اساس ، این پژوهش با هدف بررسی تأثیرات تقسیمات سیاسـی - اداری اسـتان خراسـان بزرگ بر نظام شهری منطقه تدوین یافته است . نوع پژوهش کاربردی و روش انجام آن مبتنی بر روش توصـیفی- تحلیلی است که با توجه به ماهیت موضوع ، مطالعه ای روندی و مقایسـه ای انجـام شـده اسـت . بـرای جمـع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و نیز آمارهای رسمی استفاده شده است . به منظور پـردازش داده هـا از تکنیـک هـا و مدل های منطقه ای شامل شاخص های نخست شهری، ضریب کشش پذیری، مدل آنتروپی و ضریب جینی اسـتفاده شد. نتایج بررسیها نشان میدهد که تقسیم استان بر نظام شهری منطقه تأثیرگذار بوده و به تمرکززدایی جمعیتی و تقویت شهرهای کوچک و میانی کمک کرده است . هر چند این تغییرات چشمگیر نبود و عدم تعـادل جمعیتـی در بین شهرهای استان خراسان بزرگ همچنان مشهود است .
Machine summary:
"این استان در سال ١٣٨٣ به سه استان خراسان شـمالی، رضوی و جنوبی تفکیک شد و از آنجا که کارکرد اصلی تقسیمات کشـوری تمرکززدایـی در ادارة سـرزمین و سـهولت در اعمال ارادة ملی است (پورطاهری و همکاران ،١٣٩٠: ٢٨)، بنـابراین سـؤال اصـلی ایـن پـژوهش ایـن اسـت کـه آیـا بـا تمرکززدایی اداری- سیاسی صورت گرفته در استان خراسان بزرگ ، نظام شهری منطقه از آن متأثر شده و نمـود فضـایی آن در کاهش سطح نخست شهری کلان شهر مشهد، تقویت شهرهای میانی و کوچک و نیز توزیع متعادل تر جمعیت تبلور یافته است ؟ ملاحظات نظری تقسیمات سیاسی فضا شکل دهی استان ها و ایالت های جدید در قالب تقسیمات سیاسی فضا و تغییر سیاسـت در نحـوة کنتـرل و ادارة نـواحی از شکل متمرکز به صورت غیرمتمرکز، پارادایم جدیدی محسوب میشود که از اواخر قرن بیستم و آغاز قرن بیست ویکم در معادلات کنترل و مدیریت کشورها ضرورت تشخیص داده شده است .
در ارتباط با دلیل ناهمگونی در نتایج استفاده از ایـن روش هـا بایـد گفـت بـه نظـر میرسد تقسیم استان اندکی از تمرکز جمعیتی شهر اول منطقه کاسته و شهرهای میانی و کوچک را تقویت کـرده اسـت ، اما از آنجا که شهرهای دوم و سوم منطقه (نیشابور و سبزوار) هیچ کدام نقش مراکز استان های جدید را به دست نیاورده اند و از تمرکززدایی صورت گرفته به سطح پایین تر سهم کمتری برده اند، بنابراین کاهش تمرکز بین چند شهر برتـر منطقـه چندان محسوس نبوده است ."