Abstract:
عباسیان و اسماعیلیه، برای پیشبرد اهداف خویش، اقدام به تشکیل سازمان دعوت مخفیانه نمودند. مقایسه اهداف و اصول این دو سازمان و یافتن وجوه اشتراک و افتراق آنها، از جمله موضوعاتی است که میتواند به شناخت بیشتر این دو جریان بینجامد. این موضوع، با استفاده از روش وصفی و تطبیقی و بر پایه مطالعات اسنادی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان میدهد که وجه تمایز اصلی این دو سازمان، در این است که سازمان دعوت عباسی اهداف سیاسی را دنبال مینمود؛ ولی سازمان دعوت اسماعیلی، علاوه بر اهداف سیاسی، به ترویج عقاید اسماعیلی نیز مقید بود. هر دو سازمان دعوت، در اصولی همانند: پنهانکاری، نظم و ترتیب در امور، اطاعت محض از امام و جذب پیروان از راههای گوناگون، با هم اشتراک داشتند و رسیدن به قدرت و خلافت، از مهم ترین اهداف مشترک آنان بود. درباره وجوه امتیاز آنها هم باید افزود که اسماعیلیه، حتی پس از دستیابی به مقام خلافت، بر حفظ عقاید خویش پایبند بودند و موجودیت سازمان دعوت را حفظ نمودند و نیز تسامح بیشتری در امور از خود نشان میدادند؛ درصورتی که عباسیان این گونه عمل ننمودند. از طرفی، سازمان دعوت، بر پایه اصول سلسله مراتبی، نزد عباسیان، عمدتا بر پایه نمود سیاسی، خود را نشان داد؛ ولی نزد اسماعیلیه، دارای جنبههای مذهبی و معنوی، بهویژه اعتقاد به ضرورت رهبری امام منصوص در رأس سلسله مراتب سازمان بود.
Machine summary:
"٨. عباسیان و اسماعیلیه ، وجوه اشتراک متعددی در راستای کسـب قـدرت از راه هـای گوناگون ، از جمله بهره برداری از پایگاه اجتماعی و مذهبی علویان به عنوان مصادیق اهـل بیت ، شعار مهدویت ، طلب همکـاری از مخالفـان متعـدد قـومی، نـژادی، عقیـدتی و سیاسی حکومت های زمان ، در لفافه تبلیغات عامه پسند داشتند؛ اما به نظـر مـیرسـد کـه اسماعیلیان دراین راستا، تسامح بیشـتری از خـود نشـان مـیدادنـد؛ زیـرا آنـان از جملـه فرقه هایی بودندکه اساسا به دخالت عقل و اصول عقلانی در دیـن معتقـد بودنـد.
اهدافی که دعوت و انقلاب عباسی در راستای براندازی بنـیامیـه و کسـب مقـام خلافت دنبال مینمود، رسما تحقق یافت ؛ زیرا آنان پیروزیهای خـود را از قسـمت هـای محیطی به مرکز و از انقلاب به یـک امپراطـوری جهـانی سـوق دادنـد؛ در صـورتی کـه اسماعیلیان با وجود اینکه در دوران دعوت و انقلاب ، با اهداف براندازانه علیه بنیعبـاس و کوشش برای کسب خلافت تکاپو مینمودند، ولی حتـی مهـم تـرین دولـت سـامان یافتـه اسماعیلی، یعنـی فاطمیـان ، در نهایـت ، نتوانسـتند هماننـد عباسـیان بـه کـار برخیزنـد و پیروزیهای خود را از قسمت های محیطی به مرکز و از انقلاب به یک امپراطوری جهانی ادامه دهند؛٩٣ هرچند به حاکمیت خود عنوان خلافـت داده ، بـر بخشـی از سـرزمین هـای وابسته به بنیعباس و برخی نواحی دیگر، دست یافتند."