Abstract:
یکی از موضوعاتی که دانشمندان علم الحیل (معادل تقریبی مهندسی مکانیک) به آن پرداخته اند، طراحی فواره هایی است که به طور خودکار و در فواصل زمانی مشخص تغییر شکل می دهند. سه نمونه از این گونه فواره ها، در کنار یک فواره بدون تغییر شکل، در کتاب الطرق السنیه فی الآلات الروحانیه تالیف تقی الدین محمد بن معروف ملقب به راصد (م. 993 ق / 1585 م)، دانشمند بزرگ قرن دهم هجری و منجم باشی رصدخانه استانبول آمده است. از این کتاب تنها یک نسخه برجای مانده که در سال 1976 م در حلب به صورت فاکسی میله چاپ شده است. در مقاله حاضر ضمن بازسازی سه بعدی اشکال فواره ها با نرم افزار 3D MAX، طرز کار و نکات مربوط به آنها شرح داده شده است. در پیوست مقاله نیز تصحیح و ترجمه بخش مربوط به فواره های کتاب تقی الدین آمده تا مورد استفاده محققان و علاقه مندان قرار گیرد.
Machine summary:
"تقیالدین برای توصیف فوارههای خود، نسبت به بنیموسی و جزری از شیوهای نو بهره جسته است؛ وی در مقدمه بحث، سه سیستم کنترل را به دنبال شرح مختصری از اجزای آنها آورده است، سپس در بخش دوم این باب (پس از بخش اول که مربوط به دستگاههای نیزنی دائمی است)، طرح چهار فواره و طریقه ساخت آنها را بدون ذکر نوع سیستم کنترل شرح داده است.
/ شکل (1) ـ تصویر سیستم کنترل شناور تقیالدین برای توضیحات بیشتر درباره میزاب بنگرید به: نظری و دیگران، «اجزا فوارههای خودکار: میزاب، مقلب و نصف طرجهار، برپایه کتاب الطرق السنیة فی الآلات الروحانیة»، تاریخ و تمدن اسلامی، شماره هجدهم، پاییز و زمستان 1392، ص 126.
گفتنی است که نصف طرجهارها، از لحاظ مرکز جرم و محل قرار گرفتن محور، باید طوری طراحی شوند که همیشه در حالت افقی قرار داشته باشند، مگر در زمانی که آب داخل آنها به حد نهایی خود برسد و برای توضیح بیشتر درباره نصف طرجهار بنگرید به: نظری و دیگران، «اجزا فوارههای خودکار: میزاب، مقلب و نصف طرجهار، برپایه کتاب الطرق السنیة فی الآلات الروحانیة»، تاریخ و تمدن اسلامی، شماره هجدهم، پاییز و زمستان 1392، ص 135.
(اشکال 19و 20) / شکل (19) ـ لولهکشی زیر حوضچه سیستم کنترل فواره چهارم تقیالدین / شکل (20) ـ تصویر بازسازیشده نوک فواره چهارم ـ فوران خیمه و چوب چوگان طبق مطالب بالا و آنچه در بخش سیستم کنترل نصف طرجهار آمده است، با چرخیدن میزاب به هر سمت توسط نصف طرجهارها، آب به مجرای یکی از دو حالت فوران درختی و چوب چوگانی میریزد و هر بار یکی از آن دو فوران میکند و دیگری از کار میافتد."