Abstract:
امروز به روشنی پیداست که دنیای تاریخ نویسان در طول یک قرن گذشته ، دچار دگرگونی و تغییراتی اساسی گردید . از منظر مورخان جدید ، تاریخ تنها گزارش عملکرد شاهان ، قهرمانان ، روحانیون و حوادثی از قبیل جنگ و صلح نیست . بلکه ارائه و شناخت زندگی و بازآفرینی افعال آدمیان ، در گذشته است . نیل به این مقصود ، مستلزم دسترسی به منابع مرتبط می باشد که از جمله این منابع ، متون تادیبی است . آداب نامه ها صورت مثالی و آرمانی است از آنچه در زندگی روزمره وجود دارد وهمچنین نوعی ادبیات اتوپیایی است که تقابل میان ذهن کمال گرا و عمل اجتماعی عینی را باز می نماید. این مقاله در صدد بررسی این موضوع است که آداب نامه های عصر قاجار و همه ی متون تعلیمی – تادیبی ، به عنوان متون تاثیر گذار بر ذهن کنشگران فردی و اجتماعی ، چه کمکی به روشن شدن ابعاد زندگی مردم آن عصر می کند . غایت مطلوب مورخ اجتماعی ، نشان دادن کنش فردی و جمعی عصر مورد مطالعه اش می باشد و به ویژه رسیدن به فکری است که فاعل تاریخی را به انجام آن کنش واداشته است . ادعای ما این است که آداب نامه ها یکی از ارکان اصلی سازنده ذهن و فکر کنشگر است . پس به دنبال پاسخ به این سوالیم که آیا می توان آداب نامه ها را به عنوان یکی از منابع مهم روشنگر تاریخ اجتماعی ایران محسوب کرد ؟حاصل آن که تنوع موضوعات آداب نامه ها و مباحثی که عمدتا به زندگی و آداب اجتماعی و رسوم متداول هر دوره برمی گردد این دسته از منابع را به مراجعی قابل توجه برای تاریخ اجتماعی بدل کرده است مواردی همچون آداب سفره، آداب معاشرت، آداب تربیت اولاد، آداب طهارت، آداب ازدواج، آداب بازی نمونه هایی از آن هاست.
Machine summary:
"در آثاری مثل «آداب معاشرت اطباء» اثر محمـدعلی توتیـا (۱۳۱۳ق )، نسـخة سـنگی ، قـم ، میـراث ذخـایر اسـلامی ، شمارة نسخه ۲۳؛ «اخلاق و آداب » (قـرن ۱۳ق ) از مؤلـف ناشـناش ، نسـخة خطـی ، کتـاب خانـة مجلـس ، شـمارة نسـخه ۱۷۶۳۴؛ نسخة خطی «ادب و اخلاق » از محمدباقر گواری (۱۲۶۴ق )، اراک، کتـاب خانـة شخصـی ابـراهیم دهگـان ، بـه شمارة ۲۴۴ و نمونه هایی از این دست در عصر قاجار، این نزدیکی کاملا آشکار است .
بنـابراین ، از راه تطبیق محتوای آداب نامه ها با واقعیت های اجتماعی به کمک دیگر منـابع تـاریخی چـون ســفرنامه هــا، آثــار تــاریخی ، زنــدگی نامــه و منــابعی چــون متــون ادبــی ، دوری و نزدیکــی اندیشه ورزان جامعه با کنشگران اجتماعی یا تودة مردم مشخص می شود و روشـن مـی شـود که آیا متفکران آن عصر بر افکار، اذهان ، احساسات ، عواطف و درمجموع ، عملکـرد مـردم زمانة خویش تأثیر داشته اند یا نه ؟ طبیعی اسـت کـه درپـی آن بایـد بـه تبیـین چرایـی دلایـل تأثیرگذاری یا عدم آن پرداخت .
ازایـن رو هرچنـد آداب نامه ها و سایر متـون تعلیمـی - تـأدیبی در زمـرة متـون ادبـی و بعضـا اخلاقـی بـه شـمار می آیند، در واقع منابع بی بدیلی هستند در تاریخ نگـاری اجتمـاعی و روشـن کـردن زوایـای تاریک و جزئی زندگی روزمرة آن ها که در تاریخ نگاری سـنتی و رسـمی مـا ارزش توجـه نداشتند و لاجرم ردی از آن ها در تواریخ رسـمی دیـده نمـی شـود؛ هرچنـد بنیـاد آن هـا بـر اخلاق و مضامین تربیتی نهاده شده است ، به دلیل ارائة آرمان هـای ایـده ال زنـدگی ، الگـویی برای کنش افراد هر عصری بودند."