Abstract:
در دهههای گذشته بر کاهش جمعیت، و در دهه نود بر افزایش جمعیت تاکید میشود. به راستی علت این تفاوتها در سیاستگزاری چیست؟ نوشتار حاضر، بخشی از این مسئله را مورد کاوش قرار داده و نشان میدهد فراباورهای جمعیتی، به آن دسته از عناصر واقعی اشاره میکند که در تصمیمگیریهای مربوط به سیاستهای جمعیتی و رشد مناسب جمعیت در جامعه اسلامی، موثر است. در این مقاله، علاوه بر بیان سیاستگزاریهای کمّی و کیفی جمعیت از دیدگاه اسلام، به علل انعطافپذیری این سیاستها در اندیشه اسلامی پرداخته میشود. یافتههای این پژوهش به شاخصهایی از قبیل فرهنگ مادی و غیر مادی، باروری، زندگی شهری، سن ازدواج، اشتغال، تراکم و پراکنش جمعیت اشاره دارد و افزایش نسل پاک را از سیاستهای جمعیتی مورد قبول اسلام دانسته است. دلایل انعطافپذیری سیاست افزایشی جمعیت نیز، به فقه پویای مکتب اهل بیت علیهم السلام تحلیل شده که با احکام ثانویه بر اساس مصالح عصری و مکانیسمهای علم اصول و قواعد فقهی ممزوج گردیده است.
Machine summary:
"(10) البته این نکته را نیز باید توجه نمود که در وضعیت فعلی، شرایط جمعیتی ایران، به گونهای نیست که مصداق حکم «لاضرر» باشد، بلکه در جهت جلوگیری از انقراض نسل، نیازمند افزایش نرخ رشد جمعیت میباشد.
(عرب، 1392: 173) اما در کشورهای اسلامی، رویکرد عالمان و دانشمندان مسلمان در سیاستهای کیفی جمعیت، ناظر بر ایجاد تربیت فرزند صالح و مؤمن و افزایش جمعیت صالح مسلمان بود؛(15) یعنی نگاه نژادگرایانه نداشتند(16) و هیچ گاه، نگرش آنان در چالش با شرافت و کرامت انسانی قرار نداشته است.
(19) این موضوع، نشاندهندة افزایش کمی جمعیت از منظر اسلام است؛ علاوه بر این، در جامعة نبوی و علوی، دربارة تربیت صحیح فرزندان و نحوة برخورد با آنها بسیار سفارش شده است؛(20) یعنی جمعیت از نظر کیفی نیز مورد توجه بوده است.
علاوه بر این نمیتوان به بهانه احتمالات آتی مبنی بر اینکه اگر باروری افزایش پیدا کند، مرگ و میر نیز زیاد خواهد شد، از فرصتهای فعلی صرف نظر کرد و از توسعه مناسب بهداشتی فعلی در کشور بهره نبرد و مسلمانان را از رشد جمعیتی بر حذر داشت.
در حالی که از منظر قرآن کریم، چنین نیست(36) و دیدگاه مالتوسی، نشاندهنده اختلال در توکل انسان، نسبت به خالق جهان هستی است؛ زیرا اگر رابطه این جهان را با ماوراء طبیعت، تنها مادی و دنیوی تلقی نماییم و چنین رابطهای را در نظر نگیریم، میتوان نتیجه گرفت که منابع غذایی انسان محدود است و باید از افزایش جمعیت جلوگیری نمود و به اندازه تولیدات غذایی، جمعیت را رشد داد، اما اگر معتقد به وجود رابطهای بین دنیای مادی و غیر مادی باشیم، خواهیم دید که نباید نگران رشد جمعیت به سبب کمبود منابع غذایی بود."