Abstract:
زیارت به عنوان یک فرآیند اجتماعی دیرپا که در بطن جوامع انسانی ریشه دارد، با مکان مقدس که مقصد سفرهای زیارتی است در ارتباط قرار دارد. حرم مطهر امام رضا (ع) از جمله مکان های مقدسی است که هرساله میلیون ها زائر برای زیارت به این مکان سفر می کنند. در مقصد این سفرهای زیارتی و با توجه به کنش مستقیم مابین زائران و مجاوران امام رضا (ع) در محدوده شهر و در شعاع مشخص متنی فضایی حاصل از زیارت تولید می شود. این مقاله با تاسی به نظر دیالکتیسین ها، بخصوص نظر هنری لوفور درباره تولید فضا، به شناخت و مطالعه تولید متن فضایی زیارت امام رضا (ع) پرداخته و چگونگی تولید، خوانش، مختصات و ویژگی های این متن فضایی را مورد بررسی قرار می دهد. در نتیجه این تحقیق نظری و تحلیلی، متن فضایی زیارت امام رضا (ع) در چارچوب مدلی مفهومی در تطبیق با مدل لوفور توضیح داده شده و تقابل های دودویی و گونه شناسی موجود در متن فضایی زیارت مورد ارزیابی قرار می گیرد. بر مبنای این بررسی ها پیش یابی های مرتبط با متن فضایی زیارت ارائه و این نتیجه حاصل شده است که متن فضایی زیارت امام رضا (ع) متنی فرهنگی است که تمامی عناصر آن در خدمت معرفت افزایی و تعمیق آگاهانه زائران و مجاوران از زیارت و متن زیارت است. بنابراین، لازم است در هنگام تصمیم گیری برای هر عنصر کلان یا خرد متن فضایی زیارت امام رضا (ع)، میزان تاثیر آن در موارد فوق سنجیده شود و این سنجش مورد ارزیابی و اولویت گذاری قرارگیرد.
Pilgrimage is a social concept which has an association with sacred places and has long been of interest in different communities. Imam Reza's Holy Shrine is a sacred place which attracts millions of pilgrims every year. Due to the fact that there is a direct relationship and interaction between Mashhad pilgrims and inhabitants in this city، a spatial text of pilgrimage has been produced as a result of the pilgrimages in the destination. In the present article، spatial text of Imam Reza pilgrimage has been assessed on the basis of some dialecticians’ theories such as Henri Lefebvre’s. The ways that this spatial text can be produced، analyzed and characterized have been also evaluated; therefore، this study can be considered as a theoretical and analytical research of Imam Reza’s spatial text on a conceptual framework in accordance with Lefebvre’s model in which the existing binary oppositions and typology have been appraised. Based on these evaluations، some suggestions have been proposed apropos of Imam Reza’s spatial text and the obtained findings indicate that the spatial text of Imam Reza pilgrimage is a cultural text whose elements will provide religious awareness and recognition for both pilgrims and inhabitants. So، the effect of each element should be methodically assessed and prioritized when making decision about macro and micro elements of spatial text of Imam Reza pilgrimage.
Machine summary:
متن فضایی زیارت امام رضا (ع ) مهدی سقایی ،٢ فرامرز نودهی ،٣ زهره جوانبخت قهفرخی ،٤ سید محمدباقر 5 طباطبایی (تاریخ دریافت ٩٠/١٢/١٥، تاریخ پذیرش٩١/٧/٢٤) چکیده زیارت به عنوان یک فرآیند اجتماعی دیرپا که در بطـن جوامـع انـسانی ریـشه دارد، بـا مکان مقدس که مقصد سفرهای زیارتی است در ارتباط قرار دارد.
چنین کنشی مابین زائر و مجاور در مقاصد مذهبی گونه ای از متن فضایی را تولید می کند که این متن فضایی بیش از همه نیازمند خوانش است تا تقابل های دودویی و ناکارآمدیهای آن بازشناخته شود و در جهت برنامه ریزی برای تجربۀ زیارت متناسب زائران و سودمندی اقتصادی عادلانۀ مجاوران اقدام شود.
موقعیت کلانشهر مشهد به عنوان گرانیگاه امر زیارت در کشور و ورود چنین حجم بالایی از مسافران باعث شده است که کارکرد اقتصادی شهر مشهد به سوی تأمین خدمات مورد نیاز زائران توسعه یابد و افق های پیش رو نیز در این زمینه دارای اهمیت باشند.
این امر شهر مشهد را بدل به فضا/ مکانی می کند که متن فضایی زیارت در کنش مابین زائر/ مجاور تولید شده است .
با این تفاصیل می توان گفت در جریان زیارت در شهر مشهد متن فضایی شکل می گیرد که توسط کنش زائر/مجاور تولید شده است .
لیکن در اینجا لازم است این محدوده که کنش مستقیم مابین زائر و مجاور در آن رخ می دهد به لحاظ اجتماعی تعریف شود: شهر زیارتی بخشی از شهر است که با حضور زائران حیات می یابد و کنش اجتماعی غالب در آن به تولید متن فضایی زیارت منتهی می شود.