Abstract:
بر مبنای رویکرد ژئواکونومیک به روابط و سیاست بین المللی میتوان ادعا کرد که امروزه انرژی،
محور سیاست و استراتژی کشورهای بزرگ و صنعتی است . در این میان و به رغم ظهور انرژی -
های جایگزین منابع فسیلی و همچنین ظاهر شدن چشم اندازهای متفاوت در باب مناطق تامین
نفت و گاز مورد نیاز جهان اصلیترین فشار برای تصاحب آسان منابع بر روی کشورهای اطراف
حوزه ی خلیج فارس و سپس خزر متمرکز شده است . با این همه ، نکته ی حائز اهمیت و مثبت اینکه ، ایران به دلیل قرارگرفتن میان این دو حوزه و داشتن رتبه ی دوم ذخایر نفت و گاز جهان به عنوان بازیگری تاثیرگذار و واجد نقش در استراتژیهای جهانی انرژی محسوب میشود. اما در چهار دهه اخیر به علت نگرش ضدغربی و هم زمان وابستگی بخش عمده ی اقتصاد آن به صادرات نفت ، همواره با اقدامی هماهنگ از سوی کشورهای مخالف خود، در جهت کاهش وزن ژئوپلیتیکی و قدرت ملی و به تبع آن دغدغه ی تهدید مداوم امنیت ملی مواجه بوده است .
لذا این کشور به ناچار با مجموعه ای از راهبردها در چارچوب واقع گرایی، نوواقع گرایی و نیز وابستگی متقابل در جهت بازیگری و نقش آفرینی در ژئوپلیتیک انرژی تلاش دارد اهداف ، ارزش ها و منافع خود را با جهان اقتصادمحور گره زده ، تا به امنیت ملی دلخواه خود برسد. از این رو مقاله ی حاضر، با هدف بررسی نقش ژئوپلیتیک انرژی در جهان و تاثیر آن بر امنیت ملی ایران به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که نسبت تاثیرگذاری ژئوپلیتیک انرژی بر امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران چگونه است ؟
Machine summary:
مداخله ی کانون ها و قطب های جهانی در ایران برای تأمین منافع نفتی وسپس گاز در طول ١٠٦ سال گذشته ، همچنین اقتصاد رانتیر وابسته به فروش نفت و گاز (حاجی یوسفی، ١٣٨٨ و شکاری: ١٣٧٩) الگوی خاصی از تعاملات خارجی را ایجاد کرد، که در آن نوعی وابستگی متقابل برپایه نقش ژئوپلتیک انرژی به وجود آورده که بر امنیت ملی ایران تأثیرگذار است .
بر این اساس ، نیاز به بازارهای جهانی جهت صدور انرژی و جذب سرمایه ی خارجی به منظور نوسازی و توسعه ی آن ، تثبیت قیمت ها و تأمین امنیت انرژی در کنار دغدغه ی مشارکت در ساخت خطوط انتقال نفت و گاز که از جمله اصلیترین مؤلفه های بررسی ژئوپلتیک انرژی هستند، در سیاست خارجی و امنیت ملی کشورهای دارای ذخایر بسیار بزرگ نفت و گاز جهان ازجمله ایران تأثیر زیادی خواهد داشت .
اهمیت ژئوپلیتیکی انرژی در امنیت ملی کشورهای قدرتمند و ایران از آنجا که سیاست های مربوط به انرژی در میان قدرت های بزرگ و نیز صنعتی از جایگاه ویژه ای برخوردار است ، لذا نقش کلیدی نفت و گاز بر ارتقای جایگاه و هژمونی آنها در ساختار نظام بین الملل تأثیر مستقیم دارد.
در این رابطه و از آنجا که در بعد خارجی، منابع انرژی و درآمدهای حاصل از آن در تعیین الگوی روابط خارجی و مناسبات ایران با سایر بازیگران بین المللی تاثیر گذار است ، بنابراین لبه ی تیز داشتن منابع انرژی با اقتصاد رانتیر، که وابستگی متقابل شدید با جهان خارج دارد، بر تغییر رفتار جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی و آرمان های آن بر پایه امنیت ملی دلخواه خود، آثار سویی خواهد داشت .