Abstract:
پرتاب ماهواره ی اسپوتنیک 1 در سال 1957 توسط شوروی سابق سرآغاز فعالیتهای فضایی دولتها بهحساب میآید. اگرچه ابتدا فقط تعداد کمی از دولتها قادر به پرتاب ماهواره و فعالیت در بخش فضا بودند، اما بهتدریج دولتهای بیشتری به این صنعت وارد شدند. در کنار فواید بیشمار فعالیتهای فضایی برای بشریت، استفادۀ بیرویه از فضای ماورای جو باعث آلودگی فضا و محیط زیست کرۀ زمین شده است. زبالههای فضایی نمونۀ بارز این آلودگیها بهشمار میروند که علاوه بر تهدیدها و خطرهای بیشمار برای ماهوارههای در حال گردش به دور زمین، بر محیط زیست کرۀ خاکی زمین نیز آثار نامناسبی داشتهاند. هنگام تدوین معاهدات اصلی حقوق فضا، توجه اندکی به مسائل محیط زیست شد و اشارهای به مسئلۀ کنترل و پیشگیری از تولید زبالۀ فضایی نشد. نهادهای بینالمللی به ویژه کمیتۀ استفادۀ صلحآمیز از فضای ماورای جو تلاشهایی کردهاند، اما تاکنون این تلاشها نتیجۀ رضایتبخشی نداشته است. یکی از موضوعاتی که در معاهدات حقوق فضا برای تبیین آن تلاش شده، مسئولیت دولتها در هنگام ورود خسارت بوده است. یکی از مهمترین چالشهای مطرحشده در معاهدات فضایی، مفهوم زبالۀ فضایی و مسئولیت دولتها در قبال خسارات ناشی از آن است که به دلیل عدم تعریف این اشیا در معاهدات، اثبات مسئولیت دولتها با دشواریهایی روبهرو شده است. بنابراین، سازوکارهای حل و فصل اختلافها و رژیمهای مسئولیت در قبال خسارات ناشی از زبالههای فضایی کارامدی لازم را ندارند و اصلاح مقررات موجود یا تدوین مقررات جدید در این خصوص ضروری است.
Launching the Sputnik 1 satellite by the former Soviet Union is the dawn of outer space activities of the states. Although there were just a few state، capable of launching satellite and outer space activities but gradually more states got involved in such activities. In company with plethoric benefits of outer space activities of states for human kind، the misusing of this area has been caused outer space and earth environment pollution. Space debris is a good example of such pollutions which not only is a huge threat to the orbiting satellites but also may cause bad effects on earth environment. While drafting main international space law treaties، there were no proper attention to the environmental aspects of outer space activities and no body mentioned the important issue of control and prevention of producing space debris. International entities، committee on the peaceful uses of outer space in particular، has made some efforts but the outcome was not gratifying. Responsibility of states for damage is one of the subjects which has been clarified in space law treaties. One of the most complicated subjects of space law treaties، is the concept of space debris and responsibility of states for damages cause by such debris; which in absence of a proper definition for debris in the treaties، states responsibility proof is very recondite. Consequently dispute resolution mechanisms have lost their efficiency and amending the present obligations or codifying new rules in this area، is mandatory.
Machine summary:
"این معاهدات به ترتیب عبارتنداز: - معاهدة اصول حاکم بر فعالیت های دولت ها در زمینۀ کاوش و بهره برداری از فضای مـاورای جو شامل کرة ماه و دیگر اجرام آسمانی ١٩٦٧ (از این پس معاهدة فضای ماورای جو) 1 - موافقتنامۀ نجات و بازگشت فضانوردان و بازگرداندن اشیای فضایی پرتـاب شـده بـه فضـای 2 ماورای جو ١٩٦٨( از این پس موافقتنامۀ امداد و نجات ) - کنوانسیون مسئولیت بین المللی دولت ها برای خسارت ناشـی از اشـیای فضـایی ١٩٧٢ (از 3 این پس کنوانسیون مسئولیت ) - کنوانسیون ثبت اشیای پرتاب شده به فضای مـاورای جـو ١٩٧٦ (از ایـن پـس کنوانسـیون 4 ثبت ) - موافقتنامۀ حاکم بر فعالیت های کشورها در ماه و سایر اجرام آسـمانی ١٩٨٤ (از ایـن پـس 5 موافقتنامۀ ماه ) در حقوق فضا تعریف مشخصـی از دو مفهـوم «مسـئولیت » و «مسـئولیت بـدون تقصـیر» نشده است (نواده توپچی، ١٣٩٠: ١٤٩).
متأسفانه در حال حاضر، برای جبران خسارات ناشـی از زبالـه هـایی کـه دولت پرتاب کنندة آن مشخص نیست ، هیچ مقرره ای وجود ندارد و از آنجا که معمـولا پرداخـت غرامت برای آسیب هایی که به اشیای فضایی و همچنین محیط فضای جـو و همچنـین محـیط زیست کرة زمین ناشی از زبالۀ فضایی وارد شده ، مبلغ هنگفتـی اسـت کـه در برخـی مـوارد از توانایی دولت ها خارج است ، ضرورت تشکیل صندوق پرداخـت خسـارت ناشـی از فعالیـت هـای فضایی با اعمال شیوه های متفاوتی برای سهم هر یـک از دولـت هـا یـا مؤسسـات خصوصـی در تأمین منابع مالی این صندوق در این زمینه به شدت احساس میشـود."