Abstract:
دیوان رسالت، تنظیم کننده اسناد و مدارک دولتی و مسئول روابط دیپلماتیک مملکت خوارزم با سایر دول و از جمله دیوان های مهم دوره خوارزمشاهیان بود که روسای آن از بین دبیران و دانشمندان برجسته انتخاب می شدند. نامه ها و منشات دبیران و روسای دیوان رسالت شامل: نامه های دیوانی، منشور، فتح نامه و سوگندنامه بود. از میان روسای مهم دیوانی می توان به رشید الدین وطواط اشاره کرد که علاوه بر انجام وظیفه در این سمت، از آن جا که فردی ادب دوست و فضیلت طلب بود، در رونق علمی و ادبی دربار می کوشید. هم چنین می توان از یعقوب بن شیرین جندی، بهاءالدین بغدادی و نسوی نام برد که از دبیران بزرگ نظام دیوانی خوارزمشاهیان بودند. در این نوشتار، برآنیم تا دیوان رسالت و نقش آن در نظام اداری خوارزمشاهیان را مورد بررسی و تحقیق قرار دهیم.
Divan Resalat was part of administratiue system (Divansalary) of Khawrazmshahian which consisted the Divans letter، Manshur، Fathnameh and Sogand nameh . The head of divan Resalat was choosen by the king and from among famous court men and famous scientists. Its main responsibility was making diplomatic connectin between diferrent sections of gouermet and other country Rashid – Adin Vatvat was on of the most famous of Divan in this period. He not only did his job very well، but also he could develop the kharzamian scintific and administration system as well. Yaghub Ibn-Shirin Jandi،Baha Al-din Baghdadi and Nasavi were other gteat Dabirs in Kharazmshahid’s .In this work،it’s tried to study Divan Resalat and it’s function in administration system of Kharazm shahids .
Machine summary:
در اين حوزه هم چنين ميتوان از بهاءالدين محمد بغدادي، دبير و منشي برجسته سلطان علاءالدين تگش ياد کرد؛ کتاب مهم او التوسل الي الترسل است که در زمينه نظام سياسي و سازمان اداري و تشکيلات ديواني خوارزمشاهيان حائز اهميت فراوان است .
محمد عوفي، در حق عمادالدين بن محمد اسفرايني از دبيران محمد خوارزمشاه ميگويد: «در کمال و فضل و بزرگي به درجۀ که وراي آن نتوان بود و در رفعت و منزلت و علو منصب بمکانتي که امراء و وزراء اطراف به عنايت و 2 رعايت وي محتاج بودند» وقتي که براي اسفرايني چنين منزلتي قائل شوند، بايد ديد منزلت بزرگاني چون رشيدالدين وطواط ، يعقوب بن شيرين جندي، بهاءالدين محمد بغدادي و شهاب الدين محمد نسوي تا چه حدي است .
گر چه افرادي چون وطواط ، يعقوب جندي و نسوي به استحکام قدرت خوارزمشاهيان کمک ميکردند، اما افرادي نيز در ديوان رسالت نظير بدرالدين عميد به چشم ميخورد که به دليل کينه توزي و اختلاف با خوارزمشاهيان در واپسين روزهاي امپراتوري به اردوي چنگيزخان پيوست ، و سبب تسهيل هجوم مغولان به ممالک خوارزمشاهي شد و با حيله و تزوير، موجب بدبيني 5 امراء و سلطان محمد نسبت به هم ديگر گرديد.
٢١ از باب نمونه ، يکي از فتح نامه هاي دوره خوارزمشاهي، فتح نامه جند به قلم رشيدالدين وطواط است که آن را با ذکر نعمت هاي مخصوص الهي و توجهات خاص او در حق پادشاه آغاز ميکند، اين قسمت با لحني آمده که هم شکر الهي را شامل ميشود و هم افتخار به برگزيدگي پادشاه در نزد خدا؛ و در ادامه پيروزي سلطان و استواري دولت او را مرهون خواست خدا ميداند٢٢.