Abstract:
ابوزید بلخی حکیم، ادیب، فیلسوف، متکلم و اندیشمند مسلمان ایرانی است که در سدههای سوم و چهارم هجری میزیست و برای اولین بار در کتاب «مصالح الابدان و الانفس» به بررسی موضوع بهداشت و سلامت روان در راستای بهداشت و سلامت جسم و تاثیرات متقابل آنها بر یکدیگر پرداخته است. بلخی، در بیان اندیشههای خود در زمینه سلامت روان، متاثر ازآموزههای قرآنی وتعالیم دینی، سنتهای حاکم بر نظام خلقت و هستی را به حکمت الهی و تدبیر امور عالم توسط خداوندنسبت دادهاست. وی بهعنوان اولین روانشناس اسلامی، با استفاده از شیوه طب کلنگر و مکمل در بهکارگیری رویکردهای رواندرمانی، شناختدرمانی، روانشناسی فیزیولوژیک و تشخیص بیماریهای روان- تنی پیشگام بود. هدف از تدوین این مقاله با استفاده از روش اسنادی، شناسایی مفهوم، ماهیت، عوامل موثر و راهکارهای پیشگیری و مهار خشم از دیدگاه ابوزید بلخی است.نتایج تحقیق بیانگر آن است که ماهیت خشم از منظر این اندیشمند مسلمان شامل عارضهای نفسانی است که از اندوه و غم نشات گرفته است و با نگرانی و دلهره خاتمه مییابد. ابوزید بلخی، منشا بیماریهای عصبی و اختلالات روانی را در چهار نوع ناهنجاری هیجانی، شامل ترس و اضطراب، خشم و پرخاشگری، غمگینی (حزن) یا افسردگی، و وسواس طبقهبندی کرده و همچنین عوامل برانگیزاننده و شیوههای پیشگیری و مهار خشم را به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم نموده است و در این خصوص راهکارهای موثری را در قالب شیوههای کنترل شناختی، عاطفی و رفتاری ارائه کرده است.
Machine summary:
"ابوزید بلخی، منشأ بیماریهای عصبی و اختلالات روانی را در چهار نوع ناهنجاری هیجانی، شامل ترس و اضطراب، خشم و پرخاشگری، غمگینی (حزن) یا افسردگی، و وسواس طبقهبندی کرده و همچنین عوامل برانگیزاننده و شیوههای پیشگیری و مهار خشم را به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم نموده است و در این خصوص راهکارهای مؤثری را در قالب شیوههای کنترل شناختی، عاطفی و رفتاری ارائه کرده است.
هنگامیکه نفس و روان در معرض عارضه و بیماری قرار میگیرد، درمان آن به دو صورت امکانپذیر است: در حالت اول، با عاملی درونی و داخلی درمان میشود، بدین معنی که انسان با دستیابی به تفکر و اندیشه صحیح و تقویت آن بیماری را ریشهکن میکند و عامل تحریککننده را فرو مینشاند یا با بهکارگیری عاملی خارجی و بیرونی درمان میشود و آن عبارت است از سخن و توصیه و مشاورهای که فرد دیگری از باب نصیحت و موعظه به او ارائه میکند و مؤثر میافتد و موجب فرونشاندن آن محرک و بهبودی قوای معیوب نفس او میگردد (همان، ص487).
در مورد بیماریهای روانی و نفسانی نیز چنین است، لذا بلخی معتقد است که استفاده از راهکار بیرونی و مسؤولیتی که مشاور در درمان خشم او به عهده میگیرد، به دو دلیل سودمندتر و مفیدتر از بهکارگیری راهکارهای درونی است: اولاـ به این دلیل که انسان از دیگران، بیشتر حرفشنوی دارد تا از خویشتن؛ زیرا در بیشتر مواقع احساسات و تفکراتش، مغلوب و تحت تأثیر هوا و هوسهای نفسانی اوست."