Abstract:
نفوذ و گسترش شایان توجه واژه های زبان فارسی، در ادوار مختلف، در زبان های گوناگون، از جمله موضوعات قابل توجه در حوزه ریشه شناسی و مطالعات تاریخی است. از جمله زبان هایی که در طول تاریخ، به طور غیرمستقیم، وام گیرنده واژه هایی از زبان فارسی بوده اند، می توان به زبان های اروپایی، و از آن جمله انگلیسی، اشاره کرد. بررسی این دسته از واژه ها خود ارائه کننده تصویری گویا از فرهنگ، تمدن و رویدادهای اجتماعی و تاریخی ایران زمین است. بنابراین، در این مقاله، با بهرهگیری از پیکره حاصل از بررسی جامع ریشهشناختی واژههای فارسی در زبان انگلیسی، با شیوه ای توصیفی ـ تحلیلی، به طور مشخص به سیر انتقال و گسترش شگرف چهار واژه فارسی بازی شطرنج در زبان انگلیسی پرداخته می شود. نتیجه حاصل نهتنها تصویری از دامنه نفوذ این واژهها را ترسیم مینماید، بلکه ابعادی ارزشمند از دگرگونیهای معنایی و آوایی را در این دسته از واژههای قرضی آشکار میسازد.
The significant arrival and spread of Persian words in various languages in different periods of time is an important topic in the fields of etymology and historical linguistics. Persian is among many languages which have lent many words mostly indirectly to European languages including English. The study of these words provides a clear picture of the civilization، culture and social and historical events ofIran. In this paper، with the aid of a corpus derived from a comprehensive etymological study of English words borrowed from Persian، specifically through a descriptive and analytic study، the transfer and spread of four Persian words used in chess which are common in current English are analyzed and their phonetic and semantic changes are considered.
Machine summary:
از دیگر واژه های برگرفته از این واژۀ قـدیمی فارسـی در زبـان انگلیسـی ، مـی تـوان بـه واژۀ معروف و پرکاربرد chess(=شطرنج )اشاره کرد که ، به استناد فرهنگ های انگلیسی مذکور،در خصوص ریشه و سیر انتقال آن می خوانیم : [فارسـی : hsha(=شـاه ) > عربـی : shah> فرانسـوی باسـتان : esches> انگلیسـی میانـه : ches> انگلیسی : chess] اما دربارۀ تغییرآوایی واژه ، در سیر انتقال خود، یادآوری این نکته ضروری می نماید کـه ایـن واژه در زبان فرانسوی با پدیدۀ واکه اندازی ١ همراه شده و سپس با شکل آوایی و معنـایی جدیـد خود، در نیمۀ دوم قرن دوازدهم ، پیش تر از واژۀ هم ریشۀ خود، یعنی check، به زبان انگلیسـی راه یافته است .
به عنوان نمونه در ایـن بـاره در آثـار گذشتگان داریم : من چو ابرم تو زمین موسی نبات حق شه شطرنج و ما ماتیم مات {مولوی :نقل ازمعین ، ٢٥١٥/٤:١٣٦٠} ما چو شطرنجیم اندر برد ومات برد ومات ما زتوست ای خوش صفات {مولوی :نقل از انوری ، ٦٤٩٥/٧:١٣٨٢} اما در خصوص سیر انتقال این واژه به زبان انگلیسی ، به استناد فرهنگ های مختلف ، و از آن جمله WTI, RHW, ORG, OED, SOD و CDE می خوانیم : [فارسـی :tma(=مـات )> عربـی : tma> فرانسـوی باسـتان :mat > انگلیسـی میانـه : maten> انگلیسی :mate] ودر خصوص معنای این واژه در زبان مقصد: * mate *[اسم ] ١.
2 با مراجعه به فرهنگ هـای انگلیسـی همچـون RHW, SOD, AHD, WTI, ENC و ORG در خصوص سیر انتقال این واژه به زبان انگلیسی می خوانیم : ١.