Abstract:
حوضه های آبخیز در ایران از نظر زمین شناسی، ناهمواری و اقلیم و سایر عوامل موثر در امر فرسایش بسیار متفاوت هستند، هدف از این پژوهش بررسی انواع فرسایش در حوضه آبخیز ناورود، بررسی شدت فرسایش، تولید رسوب و عوامل موثر در این رابطه است در این خصوص ویژگی های فیزیوگرافی، توپوگرافی، اقلیمی، زمین شناسی، ژئومرفولوژی، پوشش گیاهی، خاک، فرسایش و تولید رسوب به طور کلی بررسی شد. این حوضه دارای مساحتی در حدود 265/46 کیلومتر مربع است. هدف کلی پژوهش، بررسی میزان فرسایش و تولید رسوب در حوضه و پی بردن به مناطق حساس از نظر فرسایش است. برای رسیدن به هدف فوق از روش پتانسیل فرسایش (ای پی ام) استفاده شده است. ابزارهای گردآوری اطلاعات، عکسهای هوایی، انواع نقشه ها، روش مشاهده و منابع کتابخانهای هستند. در این مطالعه با استفاده از روش ای پی ام میزان فرسایش در هر یک از زیر حوضه ها (زیر حوضه) بررسی شده است . در رابطه با ژئومرفولوژی منطقه از 22 نوع رخساره تشکیل شده است. با ادغام آنها با ساختار سنگ شناسی و مقاومت آنها در برابر فرسایش و تلفیق شیب به آنها 209 واحد کاری به دست آمد. بررسی شدت فرسایش و تولید رسوب در در هر واحدکاری با استفاده از روش تجربی EPM (کمی) صورت گرفت. براساس نتایج به دست آمده، زیر حوضه های شماره 4 و 5 از نظر شدت فرسایش بیشترین فرسایش را دارد (ضریب فرسایش 0/24 و 0/22). همچنین بیشترین رسوب زایی را نسبت به سایر زیر حوضه ها به خود اختصاص داده اند. علت زیاد بودن فرسایش ویژه و توان رسوب دهی دراین زیر حوضه ها، نسبت به زیر حوضه های دیگر شیب زیاد و حساسیت سنگ ها نسبت به فرسایش، تغییرکاربری، تخریب جنگل و مرتع، جاده سازی است.
Machine summary:
در ايران افراد زيادي به استفاده از روش مذکور به بررسي فرسايش توليد و رسوب پرداخته اند از جمله : سلاجقه و دلفاري(١٣٨٦: ٢٧٠)، با مقايسه روش هاي کيفي ژئومرفولوژي و کمي EPM٣ به اين نتيجه رسيدند که روش ژئومرفولوژي به علّت در نظر گرفتن عوامل بيشتر دخيل در فرسايش نسبت به روش EPM در زير حوضه خسبان حوضه آبخيز طالقان نتايج بهتري را ارايه ميدهد.
کريمي و همکاران (١٣٨٦: ٢٨٦)، با کاربرد مدل SATEEC٤ در محيط GIS٥ اقدام به برآورد رسوب زايي و تهيّه نقشه شدّت فرسايش در زير حوضه زاينده رود کردند و به اين نتيجه رسيدند که مقادير زياد رسوب و تمرکز فرسايش ، در ارتفاع ها و شيب هاي کناري آبراهه ها ميباشد.
در روش EPM که که در آن Z ضريب شدّت فرسايش ، Xa ضريب استفاده از زمين ، Y ضريب حساسيّت سنگ و خاک به فرسايش ، φ ضريب فرسايش حوزه آبخيز و I شيب متوسط حوضه بر حسب درصد است با استفاده از جدول ضريب فرسايش (احمدي، ١٣٧٨: ٥٤٦ ) ميتوان ضريب فرسايش حوضه را بدست آورد که آوردن اين جدول ها در اين جا به دليل محدوديّت تعداد صفحه ها مقدور نميباشد با توّجه به اين جدول ها ميزان ضريب فرسايش در هر يک از اين زير حوضه ها محاسبه و نتايج حاصله در شکل ٣ نمايش داده شده است .
جدول ٢: کلاس شيب منطقه مورد مطالعه کلاس شيب ١ ٢ ٣ ٤ ٥ درصد شيب ٥-٠ ١٠ - ٥ ٢٠ - ١٠ ٤٠ - ٢٠ ٤٠ > مأخذ: نگارنده - مطالعات ژئومرفولوژي شناخت ويژگيهاي زمين شناسي سطحي، حوضه آبخيز براي ارزيابي فرسايش و توليد رسوب داراي اهميّت ويژه اي ميباشد( مقيمي و محمودي، ١٣٨٣: ١٦٩).