Abstract:
با تحول گفتمان ژئواستراتژیک به گفتمان ژئواکونومیک در دهههای اخیر و ایفای نقش برتر اقتصاد در عرصه جهانی، ژئوپلیتیک انرژی،خطوط انتقال انرژیو امنیت آن از جایگاه بالایی در مناسبات بینالمللی برخوردار گردیدهاست. این مقاله تلاش میکند تا به این سؤال که «موقعیت ژئواکونومیک دریای خزر و خطوط لوله انتقال انرژی آن چه تأثیراتی بر منافع و امنیت جمهوری اسلامی ایران دارد؟» پاسخ دهد. فرضیه مقاله این است که جمهوری اسلامی ایران پس از فروپاشی نظام دو قطبی بهواسطه همجواری با این منطقه مهم و قرار گرفتن در هارتلند انرژی جهان، بهترین، کوتاهترین به صرفهترین و امنترین مسیر برای انتقال انرژی این منطقه به بازارهای جهانی به شمار میرود. با توجه به ظرفیتهای ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران و نیز موقعیت ژئواستراتژیک به صورت ایجابی در تامین امنیت ملی و افزایش وزن ژئوپلیتیک خویش موثر باشد، اما به دلیل مخالفت برخی کشورهای تأثیرگذار فرامنطقهای به ویژه آمریکا از طرح انتقال انرژی حوزه دریای خزر کنار گذاشته شده است. موضوعی که در دراز مدت علاوه بر بینصیب گذاشتن جمهوری اسلامی ایران از فواید اقتصادی خطوط لوله، باعث انزوای ژئوپلیتیک کشور و به دنبال آن کاهش ضریب امنیت ملی خواهد شد. در این پژوهش روش تحقیق بهصورت توصیفی ـ تحلیلی است.
Machine summary:
با توجه به ظرفیـت هـای ژئوپلیتیـک جمهـوری اسـلامی ایران و نیز موقعیت ژئواستراتژیک ، این کشور میتواند در نگاه امنیتی نـوین کـه امنیـت را در همه ابعاد مینگرد به صورت ایجابی در تامین امنیت ملی و افـزایش وزن ژئوپلیتیـک خـویش موثر باشد، اما به دلیل مخالفت برخی کشورهای تأثیرگذار فرامنطقه ای به ویژه آمریکا از طرح انتقال انرژی حوزه دریای خزر کنار گذاشته شده است .
(رجوع شود به تصویر صفحه) ایــن الگــو انــرژی آنهــا را تــأمین مــیکنــد زیــرا ضــمن آنکــه از طریــق جــذب سرمایه گذاری های خارجی و نیز فراهم کردن بسـتری مناسـب بـرای توسـعه همکـاری هـای منطقه ای سبب تقویت زیرساخت های اقتصادی، افزایش نفوذ و نیز نقش سیاسی کشـورها در معادلات قدرت منطقه ای می شود، می تواند به عنوان یک ابزار مهم دیپلماسی در جهت تحقـق و پیشبرد اهداف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دوجانبه و چند جانبه ی کشورها و نیـز تقویـت همکـاری هـای مشـترک میـان همسـایگان و تثبیـت صـلح و ثبـات منطقـه ای، مـوثر واقـع شود(٢٠٠٩٢١٧,Syacool)؛ و از سوی دیگر با توجه بـه ایـن واقعیـت کـه کشـوری کـه راه خروجی منابع انرژی دریای خزر را فراهم نماید از مزیت های ویـژه ای برخـوردار خواهـد بـود، باعث گردیده تا خطوط لوله های نفت و گاز همانند در دست داشتن خود منـابع انـرژی، آثـار راهبردی وسیعی را در برداشته باشند.
احداث خط لوله منـابع مـالی و سیاسـی چنـدی بـرای کشـورهای ترانزیـت خواهـد داشـت کـه دسترسی به نفت و گاز طبیعی برای مصرف های داخلی و سرمایه گذاری خارجی و اشتغال دریافـت حق ترانزیت قابـل توجـه و اعمـال کنتـرل جریـان نفـت و گـاز از جملـه ایـن منـافع بـه شـمار میرود (٢٠ :٢٠٠١ ,Peimani) 1 از زمانی که کنسرسیوم نفتی موسوم به کمپانی بهره بـرداری بـین المللـی آذربایجـان در سپتامبر ١٩٩٤ ایجاد شد، چگونگی انتقال منابع هیدروکربن دریای خزر، نظر به محصـور بـودن سه کشور قزاقستان ، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در محافل سیاسی و نفتی جهان مطـرح شد و همواره یکی از موضوعات مهم بین المللی بوده است (١٨٦ :٢٠١١ ,Cumming).