Abstract:
بررسی پیشینه تاریخی سرزمینهای ایرانی در دوره باستان، به روشن بودن زمینه جغرافیایی آنها بسیار وابسته است. در این میان ابهام در موقعیت ایالات/نواحی ایران میتواند به پریشانی و جابجایی رویدادهای تاریخی، و در نتیجه بر تحلیل پیامدهای آنها تأثیر بگذارد. ابهام در جایگاه پارت در دوره ساسانی، نمونه روشنی است که سبب آشفتگی در توصیف تاریخی و جغرافیایی نواحی دیگر پیوسته به آن نیز گردیده است. بر خلاف تصور رایج که پارت دوره ساسانی را در شمال شرق فلات ایران میداند که سپس به خراسان تغییر نام یافت، مدارک موجود از اوایل دوره ساسانی تأیید نمیکنند که پارت در این زمان در شمال شرق ایران قرار داشته است. در منابع کتیبهای اوایل ساسانی همچون کتیبه شاپور یکم بر کعبه زردشت، ابرشهر در شمار ایالتهای شمال شرق ایران، و پارت ایالتی در نواحی مرکزی، در شمال پارس و خوزستان نام برده شده است. در اصلاحات اداری سده ششم م.، تقسیمات اداری تازهای جایگزین نظام پیشین شد که در نتیجه آن، کشور به چهار بخش (کوست)، هر یک شامل چند ایالت تقسیم شد. در این میان، نام خراسان برای نخستین بار به صورت یکی از بخشهای چهارگانه کشور و شامل ایالتهای پیشین شمال شرق ایران در منابع کتیبهای این دوره و منابع کتبی پس از آن ظاهر شد و بدین سان، نگارنده با مقایسه این دو دسته از مدارک، نتیجه گرفته است که تغییری در نام، از پارت به خراسان، در دوره ساسانی صورت نگرفته است.
Machine summary:
در منابع کتیبه ای اوایل ساسانی همچون کتیبۀ شاپور یکـم بـر کعبۀ زردشت ، ابرشهر در شمار ایالـت هـای شـمال شـرق ایـران ، و پـارت ایالتی در نواحی مرکزی، در شمال پارس و خوزستان نام برده شده اسـت .
در ایـن میـان ، نـام خراسـان بـرای نخسـتین بـار بـه صورت یکی از بخش های چهارگانـۀ کشـور و شـامل ایالـت هـای پیشـین شمال شرق ایران در منابع کتیبه ای این دوره و منابع کتبی پس از آن ظاهر شد و بدین سان ، نگارنده با مقایسۀ این دو دسته از مـدارک، نتیجـه گرفتـه است که تغییری در نام ، از پـارت بـه خراسـان ، در دورة ساسـانی صـورت نگرفته است .
p ,Parthisch"" زبان پارتی میانۀ آثاری در دست است و این آثار هم زمان بـا دوره هـای اشـکانی و ساسـانی می باشند، اکنون این پرسش پیش می آید که چگونه ممکن است ایالت پارت در دورة میانـۀ زبان های ایرانی (یعنی در دوره های اشکانی و ساسانی )، در شمال شـرقی ایـران قـرار داشـته باشد درحالی که زبان آن از زبان های شمال غربی ایران شمرده شود.
ایالت ابرشهر در شمال شرق ایران بدین سان با داوری از روی منابع کتیبه ای و کتبی ، می توان گفت که در اوایل دوره ساسـانی در ناحیۀ خراسان بعدی ، ایالتی به نام پارت وجود نداشته اسـت .
٢. برای نمونه ، نک : Ph. Gignoux )1984), "Les quatre régions administratives de l’Iran sassanide et la symbolique des nombres trois et quatre", Annali dell’Istituto Universitario Orientale, vol.