Abstract:
شبهقاره هند به دلیل ویژگیهای خاص جغرافیایی و فرهنگی، اهمیت خاصی در جهان اسلام دارد و این اهمیت انگیزه پژوهش درباره جریانهای فکری شکلگرفته در این اقلیم را بیشتر میکند. در این نوشتار، ضمن اشاره به چگونگی ظهور اسلام در شبهقاره هند، ابتدا شخصیتهای تأثیرگذار سدههای اخیر در این منطقه را معرفی میکنیم و در ادامه به چگونگی ظهور سلفیگری و نیز جریانشناسی آن در دو بخش شخصیتهای مؤثر و اصلی همچون شاهولیالله دهلوی، شاه عبدالعزیز دهلوی، سید احمد باریلی و جنبشها و مکاتب برجستهای چون جنبش فرائضی، اهلالحدیث، مکتب دیوبندیه و مکتب محمدیه میپردازیم. در انتها نیز مبانی، اشتراکات و افتراقات سلفیگری هندی و سلفیگری وهابی را میکاویم و تأثیر این دو جریان بر گسترش سلفیگری در جهان اسلامی را بررسی میکنیم.
Machine summary:
در این نوشتار، ضمن اشاره به چگونگی ظهور اسلام در شبهقاره هند، ابتدا شخصیتهای تأثیرگذار سدههای اخیر در این منطقه را معرفی میکنیم و در ادامه به چگونگی ظهور سلفیگری و نیز جریانشناسی آن در دو بخش شخصیتهای مؤثر و اصلی همچون شاهولیالله دهلوی، شاه عبدالعزیز دهلوی، سید احمد باریلی و جنبشها و مکاتب برجستهای چون جنبش فرائضی، اهلالحدیث، مکتب دیوبندیه و مکتب محمدیه میپردازیم.
در زمان شاهولیالله دهلوی، ظهور اندیشههای خرافی هندوها و ادیان محلی و استعمار انگلستان و تأثیر آن به عنوان عاملی خارجی بر فرهنگ و اعتقادات مردم از یک طرف و بروز و ظهور رویکردهای افراطی صوفیانه و انحرافات اعتقادی و کلامی موجود از طرف دیگر، از جمله عواملی بود که آموزهها و فرهنگ جامع اسلامی در شبهقاره هند را تهدید میکرد و شاهولیالله در رویارویی با این بحران روشی را اتخاذ کرد که مبنای آن حدیثگرایی بود (علیزاده موسوی، 1391: 1/110).
همانگونه که بیان شد، هرچند شاهولیالله دهلوی اندیشههای تقریبی و دغدغه وحدت بین مسلمانان را داشت، اما در مقابل شیعه موضع خصمانهای اتخاذ کرد که این رویکرد از جمله ضعفهای هندسه فکری او است.
4. وحدت مسلمانان؛ هرچند شاهولیالله دهلوی در قبال شیعه موضعی خصمانه اتخاذ کرد ولی دیدگاههای تقریبی او و مطرحکردن تفکر وحدت عقیدتی، معنوی و اجتماعی مسلمانان، در حل اختلافات و انحطاط داخلی و عقبماندگیهای فرهنگی و مذهبی مسلمانان هند مؤثر بود و بسیاری از علما و روشنفکران مسلمان آن سرزمین از این روش او الهام گرفتند (احمد، 1367: 15-16).