Abstract:
قرآن کریم در آیه کرامت تمامی انسانها را دارای وصف کرامت ویژه دانسته است. این آیه در نگاه ظاهری با برخی از آیات دیگر قرآن مانند: ابراهیم / 34، معارج / 21 ـ 19، علق / 7 ـ 6، احزاب / 72، قیامت / 5، عصر / 2 ـ 1 و اعراف / 179 در تعارض است. دیدگاههای مختلفی از سوی مفسران جهت رفع این تعارض مطرح شده است. در این دیدگاهها ایمان، تربیتیافتگی انسان، پاکی فطرت، بهکارگیری درست غرایز، عدم قناعت به زمینه خلقت، تمایز قائل شدن بین کرامت آغازین و رذالت فرجامین و به فعلیت رساندن جنبههای مثبت وجود انسان، به عنوان ملاک کرامت مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله بر این نکته تاکید میورزد که تکریم انسان به نوع آفرینش او باز میگردد که به انسان ظرفیتها، استعدادها و توانمندیهایی خاصی عطا کرده است و تکریم انسان بر مبنای این ویژگیهای منحصر به فرد آفرینش انسان در میان مخلوقات الهی است و نکوهش از انسان در برخی از آیات به جهت استفاده نادرست او از این نعمتها است.
Machine summary:
comتاریخ دریافت: 2/12/1393 تاریخ پذیرش: 6/8/1394 طرح مسئله انسان در آیاتی از قرآن کریم بهطور مطلق مورد تکریم قرارگرفته است چنانکه در آیه «ولقد کرمنا بنی آدم» (اسراء / 70) تمامی انسانها به وصف کرامت متصف گردیدهاند و این کرامتی ویژه است که مخصوص انسان بوده، موجودات دیگر از آن محروم هستند.
در اینجا این سوال مطرح میشود که راه حل رفع تعارضنمایی این آیات چیست؟ ضرورت طرح چنین مسئلهای ازآنجا روشن میشود که باید مشخص شود متعلق تکریم خداوند از انسان چیست و وجه اصلی نکوهش انسان کدام است؟ ازآنجاییکه برخی آیات قرآنی تفسیرکننده برخی دیگر است، با توجه به اوصاف نکوهیده انسان، چه تفسیری از کرامت انسان و تکریم او میتواند قابلقبول باشد و چگونه میتوان تعارض نمایی بین دو دسته از آیات قرآن را برطرف کرد؟ آیا وصف کرامت شامل تمامی انسانها است یا اینکه فقط افراد خاصی از آنها را در بر میگیرد؟ تا آنجایی که نگارندگان سراغ دارند، در زمینه نحوه جمع بین آیه کرامت که تمامی انسانها را بهصورت مطلق برخوردار از کرامت ویژه میداند و آیات بیانگر اوصاف نکوهیده انسان تحقیق مستقلی صورت نگرفته است.
(جوادی آملی، 1390: 328) کرامت تکوینی انسان مراد از کرامت تکوینی، آن برتریها، امتیازها و قابلیتهایی است که به هنگام آفرینش انسان، در وجود او نهاده شده و درواقع، خالق این کرامت، خود خداست «فتبارک الله أحسن الخالقین»؛ (مؤمنون / 14) «و لـقد کرمنا بنـی آدم» (اسراء / 70) که چنین توانمندیهایی را در وجود انسان قرار داده و انسان، صرفا قابل و پذیرای این کرامت است و اگر بنا باشد کسی بر چنین کرامتی ستایش شود، خود خدای متعال است، نه انسان.