Abstract:
ارایه الگو و نظریه پردازی در باب پیشرفت مبتنی بر اصول و مبانی خاصی است که هر مکتب و نحله فکری از منظر آنها به عالم و آدم نگاه میکند. هدف این تحقیق تبیین مبانی و اصــول پیشــرفت از دیدگاه قرآن اســت . برای نیل به چنین هدفی نخست تعریف از مفهوم پیشرفت بر اساس آیات قرآن ارایه گردیده و پس از آن ، مبانی و مفروضات اساسی که از دیدگاه قرآن فرایند حرکت تکاملی جوامع را معین میکنند، مورد تامل قرار گرفته اند. مبادی و پیش فرض های زیربنایی قرآن در باب پیشــرفت در دو دســته مبانی نظری و اصــول عملی طبقه بندی گردیده اند. ذیل مقوله مبانی نظری، پنج مبنا شـمرده شـده که عبارتند از: نگاه توحیدی به عالم ، پیوسـتگی دنیا و آخرت ، هدایت و مراقبت ربانی، خلافت و کارگزاری انســـان ، و تســـخیر طبیعت برای انســـان . از این مبانی هست شناسانه ،اصول راهنما یا قواعدی مشتق می شوند که در سطح عینیت نظام کنش افراد و سیر جوامع را هدایت میکنند و این قواعد که اصـــول عملی نام گرفته اند، ذیل عنوان های: تربیت معنوی، عقلانیت پرمایه ، عدالت اجتماعی، ایثار و فراتر رفتن از خود، اســتفاده شــاکرانه از نعمت ها، حق عمران طبیعت ، صــورت بندی شده اند. این پژوهش ، بنیادیاست و برای تجزیه و تحلیل آیات از روش تحلیل محتوا واسنادیاستفاده شده است .
Machine summary:
از این مبانی هست شناسانه ،اصول راهنما یا قواعدی مشتق می شوند که در سطح عینیت نظام کنش افراد و سیر جوامع را هدایت میکنند و این قواعد که اصـــول عملی نام گرفته اند، ذیل عنوان های: تربیت معنوی، عقلانیت پرمایه ، عدالت اجتماعی، ایثار و فراتر رفتن از خود، اســتفاده شــاکرانه از نعمت ها، حق عمران طبیعت ، صــورت بندی شده اند.
پرسش های از این قیبل که آیا هستی خودبیناد است یا برآمده از یک مبدأ متعالی؟ انســان چگونه موجودی اســت و چه نقش و جایگاهی در هســتی دارد؟ آیا مرگ پایان هستی انسان است یا حیات انسان پس از مرگ ادامه مییابد؟ با فرض استمرار حیات انسان پس از مرگ ، رابطه بین دنیا و آخرت چگونه است ؟ آیا انسان تنها با استمداد از تواناییهای عقلانی خود میتواند راه تکامل و پیشرفت را طی کند یا این که به هدایت و مراقبت ربانی نیز نیاز دارد؟ پاسخ به این پرسش هایاساسی هرچه که باشــد، در تعیین اهداف و کمال مطلوب ها، چگونگی ســیر و انتخاب شــیوه زندگی آدمیان تأثیرات بنیادین خواهند داشت .
افراد و جوامع که از مسـیر هدایت تشریعی بیرون میافتد، و تربیت معنوی و توسعه ارزش های انسانی در آن در حاشیه قرار میگیرند، حتی اگر از مواهب دنیایی هم برخوردار باشند، باز هم از منظر قرآن «معیشت تنگ » خواهند داشت ، چرا که توسعه معیشت برای اینان نه تنها مایه آرامش و آسایش خاطر نمیگردد بلکه برعکس اسباب اضطراب و تشویش های ذهنی و روحی را آنها هر روز بیشتر از قبل فراهم میسازد(طباطبایی، ١٣٧٤: ج ١٤، ص ٣١٥).