Abstract:
این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی در جستجوی تربیت منبعث از مبانی اعتقادی و اسلامی است که از ملزومات فرهنگ اسلامی میباشد. هنر اسلامی به دلیل غنای فرهنگی و مذهبی بهترین شیوۀ استفاده از قابلیتهای اخلاقی و معنوی میباشد. چنانچه ترویج و ارائه آداب و تربیت اخلاقی به گونهای که هم در تربیت هنرمند و هم در اشاعه آن در فرهنگ جامعه مؤثر باشد در تفکر و تمدن اسلامی امری ضروری بوده است.
پرسشهای اصلی مقاله عبارتند از: رابطه هنر و اخلاق در فرهنگ اسلامی چگونه است؟ قالبهای هنری و بیانی هنر خوشنویسی برای انتقال مفاهیم تربیتی کدامند؟ هدف این نوشتار تبیین جایگاه و اهمیت اخلاق دینی و تربیت معنوی در یکی از قدسیترین هنرهای اسلامی یعنی خوشنویسی میباشد.
نتایج پژوهش حاکی از آن است که عامل معنوی تقدّس هنر خوشنویسی یعنی حفظ حرمت و عزّت محتوا و محمول خط یعنی کلام الهی، هنرمندان خوشنویس را در خلق اثر هنری و کسب فیض مدام ملزم به رعایت آداب و اخلاق نموده است و از زیباترین تجلیّات این ابعاد اخلاقی خوشنویسی ضرورت تهذیب نفس بوده که در میان خوشنویسان به عنوان یکی از مهمترین اصول اخلاقی و تربیتی از واجبات اشتغال به این هنر بوده است.
Machine summary:
نتایج پژوهش حاکی از آن است که عامل معنوی تقدّس هنر خوشنویسی یعنی حفظ حرمت و عزّت محتوا و محمول خط یعنی کلام الهی، هنرمندان خوشنویس را در خلق اثر هنری و کسب فیض مدام ملزم به رعایت آداب و اخلاق نموده است و از زیباترین تجلیّات این ابعاد اخلاقی خوشنویسی ضرورت تهذیب نفس بوده که در میان خوشنویسان به عنوان یکی از مهمترین اصول اخلاقی و تربیتی از واجبات اشتغال به این هنر بوده است.
irتاریخ دریافت: 19/11/1394 تاریخ تأیید: 23/6/1395 مقدمه اعتقاد به پیوند میان فضیلت اخلاقی و سعادت باعث شده انسان برای شناخت ابزار و عواملی که مسبب یا مقدمه آن هستند، اهمیت ویژهای قائل باشد و از آنجایی که هنر در اعماق وجود انسان و جوامع انسانی مؤثر است و ابعاد خودآگاه و ناخودآگاه نفس را درمینوردد، چه بسیار محتاج اخلاق و اخلاقمداری است.
مقالات متعددی از جمله «آداب معنوی» غلامرضا جلالی (1390) و مقاله «اخلاق و هنر مقدس» هادی شریفی (1380) به بررسی رابطه هنر و اخلاق پرداختهاند، اما آنچه این پژوهش را متمایز ساخته است، بررسی اصول اخلاقی و تربیتی حاکم بر هنر خوشنویسی در لابهلای رسالات مرتبط بوده، با هدف تبیین جایگاه و اهمیت اخلاق دینی و تربیت معنوی در یکی از قدسیترین هنرهای اسلامی، یعنی خوشنویسی، و یادآوری این نکته نیز در این میان اهمیت دارد که تجربه هنری را میتوان در آموزش اخلاق به خدمت گرفت.
از اینرو، هنر قدسی خوشنویسی پیوندی ناگسستنی با تربیت و آداب معنوی دارد، حکم حرمت لمس حروف قدسی (قرآن کریم) بدون طهارت جسم هم مقدمه این اندیشه شد که برای کسب لیاقت کتابت وحی باید از طهارت روح نیز بهرهمند بود و اینگونه، اخلاق و خلوص نیّت در کار کتابت جای خود را باز کرد.