Abstract:
بهرغم نفوذ تاریخی روحانیان در ایران و تبعیت جامعه از آنان، در دهههای اخیر، شدت و گستره تبعیت جامعه از این قشر کاهش داشته است؛ اما علل این کاهش چیست؟ به لحاظ نظری، به سه دسته علت کلان در این زمنیه میتوان اشاره کرد: عللی که به تحولات ساختاری اشاره دارند؛ عللی که تأکیدشان بر تحولات در روحانیان است و عللی که بر مخاطبان آنان (مردم) متمرکزند. در این مقاله، تأکید بر علل مربوط به مخاطبان روحانیان است و به نوع دینداری آنان به عنوان علت مؤثر بر کاهش تبعیت از روحانیت اشاره میشود. لذا سه نوع دینداری مشخص شد که منطقاً بر تبعیت از روحانیت تأثیر دارند. این سه نوع دینداری عبارتند از: دینداری بیواسطه، دینداری بینیاز از روحانیت و دینداری ناپایبند. پس از توضیح و بسط نظریِ مکانیزم اثرگذاری این دینداریها بر روابط دینداران با روحانیان، سه فرضیه منتج از بحث، به محک تجربه گذارده شد. نتایج تحقیق که به شیوه پیمایش انجام گرفت، مؤید فرضیههاست؛ یعنی مشخص شد: هرچه اعتقاد دینداران به نقشها و وظایف روحانیت (ضرورت کارکردی و وجودی آنان) و برخی احکام و عبادات دینی کاهش یابد و هرچه نیاز آنان توسط بدیلهای روحانیت مرتفع شود و نیز هر چه ناپایبندی به ابعاد دین بیشتر باشد، تبعیت دینداران از روحانیان رو به تنزل خواهد گذارد.
Machine summary:
نتایج تحقیق که به شیوه پیمایش انجام گرفت، مؤید فرضیههاست؛ یعنی مشخص شد: هرچه اعتقاد دینداران به نقشها و وظایف روحانیت (ضرورت کارکردی و وجودی آنان) و برخی احکام و عبادات دینی کاهش یابد و هرچه نیاز آنان توسط بدیلهای روحانیت مرتفع شود و نیز هر چه ناپایبندی به ابعاد دین بیشتر باشد، تبعیت دینداران از روحانیان رو به تنزل خواهد گذارد .
بنابه تصور، با افزایش میزان دینداری افراد و جامعه، میزان ارتباط و تبعیت از روحانیان فزونتر خواهد شد؛ زیرا با افزایش دینداری، نیاز به روحانیان بیشتر میشود و این مسأله، ارتباط و تبعیت فزونتر از آنان را نتیجه خواهد داد؛ یعنی دینداران برای شناخت عقاید، احکام، شرایع، اخلاقیات و غیره، به روحانیان وابستهاند و اینان به دلیل تخصص در امور دینی، توان برآورده کردن نیازهای مؤمنان را دارند.
2. دینداری بینیاز به روحانی در این شکل دینداری، دیندار لزوما به وجود گروهی به عنوان مفسر و واسطه شناخت دین بیاعتقاد نیست؛ بلکه به دلیل برخی تحولات اجتماعی- تکنولوژیک و وجود بدیلهایی برای روحانیت، ارتباط وی با روحانیان قطع میگردد.
در این نوع دینداری، دیندار به انجامدادن برخی یا تمام اعمال مورد انتظار دین پایبند نیست، لذا به مراجعه به روحانی برای شناخت عقاید و احکام مربوط به اخلاقیات، عبادات و شرایع یا انجامدادن عبادات و مناسک جمعی دینی به همراه روحانیت نیاز ندارد.
2. دینداری بیواسطه در این شکل دینداری، دیندار یا به انجامدادن بسیاری از نقشها و وظایف دینی برای روحانیت بیاعتقاد است و یا به برخی جنبههای عبادی، اعتقادی و شریعتی دین که روحانیان در اجرا یا شناساندن آنها نقش مؤثری دارند، بیاعتقاد است.