Abstract:
فلسفة وجود آدمی، ذکر و پرستشِ حق است. هنرمندان چیرهدست مسلمان نیز اصولِ معرفتِ اسلام را به چشمنوازترین شیوة ممکن به زبان زیباییشناسانه ترجمه کردهاند و در قالب صورتها و مضامین گوناگون در خلقِ فضای معنوی در جامعة اسلامی بهکار گرفتهاند. ازاره دیوار مرقد امامزاده علی بن جعفر در قم، متعلق به اوایل قرن هشتم هجری، مزین به ستارگان هشتپری است که کتیبههایی به خط نَسخ ریز در حاشیة سفید خود دارد. تعداد زیاد، کوچکی اندازه کاشیها و کتابت مضامین دینی و ادبی به خط نسخ در حاشیه دو سانتیمتری لبههای ستارهها، خواندن کتیبههای باارزش آن را دشوار کرده است. کتیبهها دربردارندة مضامین متنوعی چون آیات قرآنی، احادیث پیامبر9 و اشعار فارسی هستند. هدف از این پژوهش، بررسی مضمونِ احادیث آمده بر کاشیها، با رویکرد انتقال پیامهای اخلاق فردی، اجتماعی و حقوقی به جامعة مسلمانان است. همچنین تفاوتهای اندک متن احادیث کتابت شده، در مقایسه با منابع حدیث مشخص و بررسی گردید. به نظر میرسد اهمیت اثر تربیتی، جبران کمبود منابع متنی و نسخ کافی در اختیار عامة مردم و خلق فضای معنوی، فلسفة استفاده از چنین مفاهیمی بر دیوارهای این آرامگاه توسط کتیبهنگاران بوده است.
Machine summary:
به دلیل کوچکی اندازة کاشی و سختخوانا بودن خط نسخ آمده بر حاشیة باریک کوکبیها، در اغلب کتابها فقط به مضمون کلی این نوع کاشیها اشاره گردیده و مطالعة دقیقی در مورد مضامین صورت نگرفته است.
در مقاله حاضر، کلیة احادیث آمده بر کوکبیهای زرینفام آرامگاه علی بن جعفر7 از لحاظ تأکید بر آموزههای اخلاق فردی و اجتماعی بررسی گردیده است.
احادیث با هدف تجسم آموزههای اخلاقی و چهار رویکرد مضمون، صحت یا جعلی بودن حدیث، مقایسه تفاوتهای اعمالشده در نگارش متن حدیث با متون مکتوب و دلایل انتخاب این مضامین برای کتابت در حاشیه کاشیها بررسی و مطالعه گردیدند.
همچنین نگارش متن احادیث بر کاشیها و فلسفة این همه تلاش و باریکبینی در انتخاب حدیث و مفاهیم باارزش دینی و اجتماعی و کتابت آن بر شیء بادوامی چون کاشی نیز جای بحث و تأمل دارد.
کتابت روی کاشیها، ممکن است به سه شیوه انجام شده باشد: کاتب از روی متن میخواند؛ فرد دیگری برای وی قرائت میکند؛ یا خوشنویس به همان صورت متفاوت احادیث را از بر بوده، باعث تفاوتهای کوچکی در مضامین مکتوب نسبت به منابع متنی فعلی میگردد که جالب توجه است (قوچانی، 1371، ص17).
به این ترتیب، مجموعهای کامل از اصول اخلاقی که تأثیر مستقیم بر زندگی فردی و اجتماعی افراد گذاشته و تجسم جامعة اسلامی است، از احادیث قرائتشده روی کاشیها استخراج گردیده است.
کاشیهای ستارهای زرینفام آرامگاه علی بن جعفر7 در قم، دارای تلفیق زیبایی از نقش و کتیبه است که در ازاره دیوار اتاق مرقد قرار داشته و هماکنون در موزه آستانه قم نگهداری میشود.