Abstract:
در اين نوشتار، با بيان اصول يا قواعد پژوهشهاي تاريخي با صبغة معرفتشناختي و روششناختي، به پژوهش دربارة منابع نهضت عاشورا و رخدادهاي آن پرداختيم. اين بحث، ميانرشتهاي و جايگاه اصلي آن معرفتشناسي دانشهاي نقلي است؛ اما مباني معرفتي و دستاوردهاي نهضت عاشورا در دانش کلام و تاريخ نيز كاربرد بسيار دارد. در اين مقاله، به بيان اصول معرفتشناختي در قلمرو دليل نقلي و درجة معرفتي ادلة نقلي، اقسام و شرايط اعتبارشان، منشأ اعتبار آنها، بهويژه خبر واحد ميپردازيم. با بررسي اصول معرفتشناختي حاکم بر دليل نقلي، منابع و مدارك نهضت عاشورا و رويدادهاي آن، به اين نتيجه رهنمون ميشويم که منابع و مدارك رويدادهاي عاشورا، به اسناد تاريخي منحصر نيست، بلكه افزون بر اينگونه اسناد، ميتوان در عرصههايي ديگر به منابعي متقن دست يافت. افزون بر آن، منابع بسياري براي اثبات رويدادهاي عاشورا وجود دارد که ميتوان به عنوان منابع معرفتي معتبر نهضت عاشورا براي تثبيت باورهاي ديني در علم كلام به آنها اعتماد و استناد كرد. حاصل اينكه، ارتباط تاريخي نهضت عاشورا با گذشته منقطع نيست و پيوندي استوار دارد. ازاينرو، نبايد در بسياري از حوادث عاشورا ترديد کرد. اين پيامد، نقش معرفتشناختي، تاريخي و کلامي ژرفي دارد.
In this paper، by stating the principles or rules of historical researches which were epistemological and methodological in nature، research has been made on the sources of the Ashura movement and its events. This issue is interdisciplinary and its original position is the epistemology of traditional sciences. However، the epistemological bases and achievements of the Ashura movement also have many functions in the field of Islamic theology and history. In this paper، the following will be attended to: statement of the epistemological principles in the domain of traditionl reason and the epistemic level of traditional reasons; the types and conditions for their authenticity; and the origin of their authenticity، especially with respect to single reports. By analyzing the epistemological principles governing traditional reasoning as well as the sources of and evidence concerning the Ashura movement and its events، one can conclude that sources and evidence concerning the events of Ashura are not confined to historical records. In fact، in addition to these records، one can obtain reliable sources in different fields as well. In addition، many sources exist which prove the events of Ashura which could be relied upon and referred to as authentic epistemic sources of the Ashura movement in verifying religious beliefs in the science of theology. The historic relationship between the Ashura movement and the past is not interrupted but rather has a strong connection. Therefore، one should not be doubtful over many of the events of Ashura. This issue has a significant epistemological، historical، and theological role.
Machine summary:
"خبر واحد در دانش های نقلی از آنچه گذشت بدین نتیجه دست می یابیم که اگر خبر واحدی بـه لحـاظ سـند موثـق نباشـد و وثاقـت راوی یا روایان احراز نشود، آشکار است که در فقه نمی توان بدان استناد جست ؛ اما اکنون با این پرسـش روبه رو می شویم که آیا چنین خبر واحدی در غیر فقه در دیگر دانش هایی که روش آنهـا نقلـی اسـت و عمدتا بر اخبار مبتنی اند، می تواند مستند قرار گیرد؟ در پاسخ بدین پرسش می توان گفت : ازآنجاکه چنین خبری نیز معرفت بخش است ، هرچند معرفتـی ضعیف ، و مفید معرفت ظنی است ، در جغرافیا، لغت ، ادبیات ، تاریخ و مانند آنها، البتـه در بخش هـایی از این حوزه ها که انگیزه ای برای کذب نیست یا کم است ، از باب دانشی ظنی قابل استناد است .
در اینجا پیش از نگاهی گذرا به مقتل نویسان که نامشان در رجال آمده و قریب به اتفاق آنهـا شـیعه هسـتند، تنها به بیان این نکته بسنده میکنیم که بر اساس اطلاعاتی که از راه منـابع موجـود و مـدارک معتبـر بـه دست ما رسیده ، از عصر امام باقر و امام صادق تا دورة شیخ الطائفه ابوجعفر طوسی که حـدود سـه قرن است در میان اصحاب ائمه و علمای برجستۀ شیعه ، تقریبا بیش از بیست مقتل دربارة شـهادت امـام حسین به نگارش درآمده است و بسیاری از آنها را بزرگان از اصحاب ائمـه و نیـز محـدثان و فقهـای برجسته ای همچون شیخ صدوق ، شیخ مفید، شیخ طوسی، جابربن یزیـد جعفـی، محمدبن احمـدبن یحیی ابن تمام و هشام بن محمدبن سالب نگاشته اند و این غیر از روایت هایی اسـت کـه در این بـاره در گوشـه و کنار مجامع روایی از برجستگان اصحاب دربارة سیدالشهدا و شهادت آن حضرت نگاشته شده اسـت ."