Abstract:
مناسبات دولت صفویه با همسایه غربی خود، یعنی دولت عثمانی، از همان زمان شاه اسماعیل اول توام با کشمکش و درگیری های نظامی بود. جنگ چالدران در سال 920 ق/1514م نقطه عطف این ستیزه ها بود که درگیری های درازمدت بعدی را در پی داشت. شاه عباس اول در دوران حکومت خود، چند بار توانست عثمانیان را شکست دهد؛ اما با مرگ او در سال 1038 ق/1629م و در آغاز سلطنت شاه صفی، بار دیگر عثمانیان در حمایت از شاهزاده ای شورشی و فراری گرجی، به ایران لشکر کشیدند. با این اقدام، پادشاه صفوی درگیر جنگی ده ساله شد که سرانجام، به شکست او و جدایی بغداد و بین النهرین از حاکمیت صفویه انجامید. این دوره از جنگ ها با انعقاد معاهده صلح زهاب در سال 1049 ق/1639م به انتها رسید و به حدود یک سده و نیم ستیز بین دو همسایه پایان داد. در این مقاله، افزون بر شناخت عوامل دشمنی و ستیزه های دیرینه صفویان و عثمانیان، به منازعات این دو همسایه در ایام زمامداری شاه صفی پرداخته شده است؛ سپس زمینه های برقراری معاهده زهاب و پیامدهای آن در اوضاع داخلی و سیاست خارجی دولت صفویه تبیین و تحلیل شده است. یافته های این پژوهش نشان داده که انعقاد معاهده زهاب بین ایران و عثمانی در عصر شاه صفی، سیاست داخلی و خارجی ایران را تحت تاثیر قرار داده و پیامدهای درازمدتی برای دولت صفوی در پی داشته است.
Ties between the Safavid government and its Western neighbor ، the Ottoman government were always interrupted with wars، conflicts، and military confrontations from the very time of Shah Ismail I (1502-1524) . The turning point of these conflicts was the Chaldoran War in 1515 followed by more long-term confrontations. In 1629، after the death of Shah Abbass I، who had managed to defeat Ottomans several times، and at the beginning of the reign of Shah Safi(1629-1642)، Ottomans once again led a military campaign against Iran in support of a Georgian mutinous، and fugitive، prince. Consequently، the Safavid king was involved in a decade-long war (1629-1639) ending in his defeat and the separation of Baghdad and Mesopotamia from the Safavid government. This series of wars came to an end with the Zehab Peace Treaty (1639) ending indeed nearly one century and a half conflicts between the two neighbors. The present study discusses military confrontations between the two governments of Safavids and Ottomans during the reign of Shah Safi، aimed to explain and analyze the following: The manner of relations between the two countries in the period، the backgrounds، causes and consequences of these confrontations for the military and political lives in both countries، the consequences of Zehab Peace Treaty for internal and foreign polisies of the Safavid government.
Machine summary:
یافتههای این پژوهش نشان داده که انعقاد معاهدة زهاب بین ایران و عثمانی در عصر شاه صفی، سیاست داخلی و خارجی ایران را تحت تأثیر قرار داده و پیامدهای درازمدتی برای دولت صفوی در پی داشته است.
همو (1385) در پایاننامه دکتری خود مناسبات سیاسی، نظامی، اقتصادی و مذهبی صفویه و افشاریه را با عثمانی، از معاهده زهاب تا معاهده کردان (1159 ق/1764 م)، بررسی کرده است؛ سپس بر اساس آن، در مقالهای (1388) به قراردادهای صلح ایران و عثمانی و کاهش تنشهای مذهبی بین دو کشور در عصر صفوی و افشاری پرداخته است.
2 لشکرکشیهای چندگانة سلطان سلیمان خان قانونی (حک ۹۲۶ تا 974 ق/۱۵۲۰ تا 1566 م) به ایران، با سیاست شاه تهماسب در برابر عثمانیان که از طرفی درگیر نشدن مستقیم و تمام عیار بود و از طرف دیگر، استفاده از سیاست امحای منابع (زمین سوخته) (منشی، 1377: 1/۱۲۴ تا 128) و در عین حال در کنار این سیاستها، تعقیب راه حل سیاسی مذاکره و صلح (شیرازی، 1369: ۱۰۶ تا 108)، به نتیجه دلخواه عثمانی نرسید و سرانجام، جنگ میان دو دولت با پیمان صلح آماسیه در سال 962 ق/1555 م پایان گرفت (روملو، 1384: 3/1375؛ خورشاه، 1379: 186؛ جنابدی، 1378: 551 و 556؛ بیات، 1338: 161).
جنگ بغداد و انعقاد معاهدة زهاب جنگ بغداد در سال 1048 ق/1638م آخرین مرحله از عملیات نظامی شاه صفی و سلطان مراد عثمانی بود که سرانجام، به شکست نیروهای ایران و طرح مسئلة مذاکره و صلح برای پایان درگیریهای نظامی منجر شد.