Abstract:
در این پژوهش تلاش شده است جایگاه اقتصادی عتبات عالیات میان دو دولت صفویه و عثمانی بررسی شده و بازتاب آن در روابط سیاسی دو کشور ایران و عثمانی ارزیابی شود. در این مقوله درباره سه رکن اساسی بحث شده است: 1. زیارت عتبات (زوار)؛ 2. موقوفات؛ 3. دفن اموات. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در این دوران تسلط بر منطقه عراق، به ویژه عتبات عالیات و دستیابی به منافع اقتصادی آن، از جمله مباحث مهم برای دو دولت صفویه و عثمانی بود. چنان که ورود زائران ایرانی به اماکن مقدس عراق با رونق بازار، ایجاد کسب و کار، گسترش تجارت، رونق کاروانسراها و راهداریها و رفع بیکاری همراه بود. در این وضعیت، ورود انبوه زوار نوعی «صادرات نامرئی» برای عراق بود که می توانست در رفع مشکلات اقتصادی مردم عراق کمک کند. در این میان، موقوفات و نذور سلاطین صفوی و عثمانی و زوار شیعه در عتبات عالیات، بر اهمیت اقتصادی این منطقه می افزود و رونق اقتصادی منطقه را موجب می شد. درآمد اقتصادی دیگری که این منطقه برای دو دولت عثمانی و صفوی داشت، دریافت وجوه متعدد برای کفن و دفن اموات و قیمت هنگفت زمین در آنجا بود.
In This Study، We Have Tried Economic Status Holy Shrines، Between Iran And Ottoman Review And Reflection On Political Relations Between The Two Countries Evaluated The Safavids And The Ottomans. In This Article We Talk About Three Pillars: 1. Pilgrimage Shrines (Pilgrims) 2. Endowment 3. The Burial Of The Dead. Accordingly، The Findings Suggest That In This Era Of Domination Of The Region، Especially Iraq، The Atabat Aliyat And The Pursuit Of Economic Interests، Including Important Issue For The Government Was The Safavid And Ottoman. If Iranian Pilgrims To Holy Sites In Iraq، Boom، Business Creation، Business Development، Prosperity And The Elimination Of Unemployment Was Caravanserais And Toll. The Massive Arrival Of Pilgrims This Kind Of "Invisible Exports" To Iraq، Which Could Help To Solve The Economic Problems Of The Iraqi People. The Safavid And Ottoman Sultans Endowments And Offerings And Shiite Pilgrims On The Holy Places Of The Region's Economic Importance And Economically Flourishing Area Was Added. Other Economic Income Of The Region To The Ottoman And Safavid، The Multiple Funds، For Burial Of The Dead And The High Price Of Land In The Holy Shrines.
Machine summary:
یافتههای پژوهش حاکی از آن است که در این دوران تسلط بر منطقه عراق، به ویژه عتبات عالیات و دستیابی به منافع اقتصادی آن، از جمله مباحث مهم برای دو دولت صفویه و عثمانی بود.
پس از روی کار آمدن حکومت صفویه، عتبات عالیات و رفت و آمد کاروانهای زیارتی به آن نواحی، به دو علت نزد حاکمان ایران اهمیت بیشتری پیدا کرد: نخست اینکه تشیع مذهب رسمی ایرانیان شناخته شد و پیروان مذهب شیعه علاقه بسیاری به مشاهد متبرکه امامان شیعه خود پیدا کردند و در واقع، عتبات عالیات قبلۀ دوم مسلمانان شیعه شناخته شد؛ دوم اینکه پس از یک دوره طولانی درگیری و جنگ میان دو دولت صفوی و عثمانی، شهرهای مقدس عراق از قلمرو ایران جدا شده و بخشی از خاک عثمانی قلمداد شد؛ بنابراین رفت و آمد کاروانهای زیارتی ایران به عتبات عالیات به نحوی با مسائل سیاسی ارتباط پیدا کرد و توجه حاکمان هر دو کشور ایران و عثمانی را به این موضوع برانگیخت (رحمانیان، 1391: 3).
دولت ایران به بدرفتاری مأموران عثمانی با زوار ایرانی و دریافت مبالغ بسیاری از آنان بابت گمرک و تذکره واکنش نشان داده و مسیر کاروانهای زیارتی عتبات را به سمت خراسان و زیارت امام رضا(ع) تغییر داد؛ زیرا از یک سو، عتبات عالیات در تسلط ترکان عثمانی بود و سفر به این شهرها خطرات جانی فراوانی داشت و از سوی دیگر، دولت صفوی و شخص شاه عباس اول موافق خروج ارز از کشور نبود و درصدد محروم کردن دولت عثمانی از درآمدهای اقتصادی زوار ایرانی به عتبات بود (سیوری، 1374: 97).