Abstract:
شیخ شهابالدین سهروردی ملقب به شیخ اشراق از سویی مدعی است که برای نیل به حقیقت فقط استفاده از استدلال عقلی کافی نیست و لازم است طالب حکمت اهل سیر و سلوک باطنی نیز باشد. از سوی دیگر معتقد است که محتوای فلسفهاش با آموزههای دینی هماهنگی تام دارد. او در سیر باطنی جایگاه ویژهای برای عبادت، دعا، و نیایش قائل است و گاهی متناسب با حال نجواهایی با خداوند و ملکوتیان دارد. البته محتوای آنها در قواعد حکمی همچون نظریة ابصار، هستیشناسی نوری، و امکان اشرف ریشه دارد. بهنظر میرسد وی به توقیفیبودن اسمای الهی قائل نیست؛ زیرا متناسب حال خود از اصطلاحات فلسفی ویژة خود استفاده میکند و حق تعالی را مورد خطاب قرار میدهد. برخی مناجاتهایش ابداعی و البته برخی دیگر نیز گرفتهشده از ادعیه ماثورهاست. مناجاتهای شیخ همیشه ملازم با عرض حاجت از خداوند نیست و گاهی فقط خداوند را تمجید و ستایش میکند و یابندگان برجستهای چون حضرت رسول و خاندانش یا موجودات علوی دیگری همچون نفس، طباع تام، بهمن، عقل ثانی، ملائکه، و افلاک را مورد خطاب قرار داده است.
Machine summary:
٣. موارد درخواست در ادعیه و مناجات های شیخ اشراق هرچند در اسلام واژة دعا برای مناجات میان مخلوق و خالق به کار می رود، اما بایـد توجـه کرد که دعا همواره ملازم با عرض حاجت و نیاز نیست و گاهی فقط به منظور نجوا به کـار برده می شود و این زمانی است که بندگان خداوند باری تعالی را شایستة عبودیت می بینند و با او سخن می گویند.
اما وی گاهی در نیایش ها صرفا به ستایش خداوند پرداخته اسـت ، ماننـد ایـن نمونـه در حکمة الاشراق: «و الحمدلله المشکور المعبود، فیاض الجود و واهب الوجود؛ و له الشکر وحـده أبد الآبدین » (همان : ٢٦٠)، یا در بستان القلوب چنین گفته است : «بسم الله الرحمن الرحیم رب انعمت فزد، سپاس خدای را که بی واسطة ما بجود خود وجود ما پیدا کـرد، و درود بـر روان پاک خواجه ای که پرتو شعاع نور نبوتش پردة تاریک کفر از روی جهان برانداخت ، و آفرین 1 بر یاران و دوست داران او خاصه بر یگانه چهارگانه » (سهروردی ، ١٣٧٥: ج ٣، ٣٣٣).
این سنت توجه به موجودات واسطه ای در ادیان و مذاهب گوناگون وجود داشته است و حتی نقش چنین موجوداتی را می توان با نقش عقل فعـال مشـائیان مسـلمان شبیه دانست (کربن ، ١٣٩٠: ٤٧٦-٤٩١)، با این تفاوت کـه سـهروردی بـا دوری از برخـی قواعد مشائیان در تشخص دست خود را برای تکثر طولی بی شمار و تکثر عرضی انوار باز گذاشته است .
همان گونه که می بینیم شیخ در این دعا به تأثیر انوار الهی در رشد نفس انسانی اشاره کرده است که به نوعی تبعیت انفعال از فاعل محسوب می شود.