Abstract:
به لحاظ اهمیت بحث مسوولیت کیفری، موضوع مسوولیت جاهل به حکم از موضوعات مهم و اساسی است. لذا حدود مسوولیت کیفری فرد جاهل به حکم، مساله مهم و تاثیرگذاری در روابط میان اشخاص تلقی میگردد. از این رو، نظرات مختلفی در مورد این موضوع ارائه شده است. نباید مطلقا، فرد جاهل به حکم را مسوول دانست؛ بلکه با توجه به اصول و قواعد مسلم عقلی و شرعی، باید برای رفع مسوولیت از شخص جاهل ملاکهای معینی تنظیم، و قاعده «جهل به قانون رافع مسوولیت نیست» تعدیل گردد.
هدف این مقاله، تبیین جایگاه جهل حکمی و تاثیر آن بر مسوولیت کیفری،در آراء فقهای امامیه میباشد. نتیجه بررسی ها نشان میدهد که از دیدگاه اسلامی قاعده «جهل حکمی رافع مسوولیت کیفری است، مگر اینکه جاهل مقصر ملتفت بوده» جاری میباشد.
Machine summary:
"روایات گوناگونی نیز بر مطلب فوق که دلالت بر بیان واصل دارد وارد شده بطور نمونه : محمد بن مسلم گوید از امام باقر پرسیدم : مردی را ما به اسلام دعوت کردیم و او اسلام اورد، پس شراب مینوشید، زنا میکرد و ربا میخورد و چیزی برای او از حلال و حرام بیان نشده بود، آیا با وجود جهل وی حد براو جاری میشود؟ امام (ع )فرمود خیر، مگر اینکه بینه آورده شود که او اقرار به تحریم آنها داشته است (عاملی، بیتا، ص ٣٢٤).
النهایه در خصوص شمول دایره جهل حکمی در مجازاتهای تعزیری، به نظر میرسد گر چه جهل حکمی در جرایتم مستوجب تعزیر در کتل فقهی مورد بحث قرار نگرفته و فقها بدون ذکر شرایط تحقق جرایم مستوجب تعزیر، برخی از این جرایم را مورد بحث قرار داده - اند و به عالم بودن مرتکب نپرداخته اند، ولی از قواعد کلی حاکم بر حقوق کیفری اسلام مستنبط است که جهل به حکم در این سنخ از جرایم نیز مانند حدود و قصاص موجب عدم تحقق مسؤولیت کیفری میباشد، زیرا افزون بر آنکه علم به حکم یکی از شرایط عامه تکلیف است و مجازات جاهل عقلا قبیح و قبیح بر خداوند محال است ، در برخی از روایات وارده نیز برخی از جرایم مستوجب تعزیر مانند اکل ربا (عاملی، بیتا، ص ١٢١) بطور قاعده ای کلی بیان شده است که انجام عملی بر اثر جهل مستوجب کیفر نخواهد بود، مگر در خصوص جاهل مقصر ملتفت که همانطور که ذکر شد در حکم عالم است ."