Abstract:
تاریخ شناسی یا گاه شماری(chronology) آثار متفکران و دانشمندان فواید بسیاری در پی دارد. از جمله فوایـد این کـار آن است که می تواند در بررسی و تحلیل و ریشه یابی دیدگاه های آنان، پژوهندگان را یاری رساند. چه، دانشمندان معمولا در ادوار مختلف حیات علمی خود با طی مراحل پختگی و کمال، در باب یک مساله علمی گاه نظریاتی متفاوت و بعضا متهافت ابراز می کنند. این نکته با تتبع در آثار ایشان و یافتن قرینه های تعیین کننده تاریخ تالیف کتب و یا تقدم و تاخر هر یک بر دیگری آشکار می گردد.
در این جهت بررسی آثار شیخ طوسی و تاریخگذاری آنها تلاشی است که می تواند در فهم دقیق آرا و نظریات شیخ و رفع تعارض های احتمالی موثر واقع شده و تحولات و تعمیق مبانی فکری وی را در بستر زمان و مکان بر ما آشکار سازد. آنچه در این میان توجه محقق را جلب می نماید آن است که بیشتر آثار شیخ در زمان زندگانی وی در بغداد به ویژه در فاصله سالهای 436 تا 448 ق. نگاشته شده و این امر بیانگر کوشش عظیم شیخ طوسی در تبیین مبانی تشیع، در فضای آشوبها و اختلافات میان جامعه شیعه و اهل سنت بغداد می باشد.
مقاله حاضر با هدف تعیین تقدم و تاخر کتب شیخ و گاه شماری آثار وی به رشته تحریر در آمده است تا مقدمه ای برای تحلیل عمیق تر آثار وی فراهم آید.
Machine summary:
"البته در این باره باید توجه داشت کـه ظـاهرا نجاشـی از ذکـر کتـب مسائل و استفتائات صرف نظر نموده است ، از این رو، این قرینه فقط در غیـر از کتـب مزبور به کار می آید؛ د) به کارگیری عباراتی نظیر «رحمه الله » یا «ادام الله علوه » از جانب شـیخ بـرای استادانش که نشانه ای برای تعیین تاریخ نگارش کتاب با توجـه بـه تـاریخ وفـات ایـن بزرگان می باشد؛ هـ) ترتیب عناوین کتب در الفهرست شـیخ طوسـی (از ایـن قرینـه در مـواردی استفاده می شود که امکان تاریخ گذاری آنها با قراین دیگر به تنهایی میسر نبوده است ).
بر این اساس ، بهترین نظریه در تعیین تاریخ نگارش کتاب العدة ایـن اسـت کـه بگوییم شیخ بخشی از آن را در حیات سید و بخش دیگری را بعد از وی نگاشته اسـت (آقابزرگ الطهرانی ، «حیـاة الـشیخ الطوسـی » در مقدمـۀ التبیـان ، ٢٤/١؛ امـین ، محـسن ، ١٦٦/٩؛ واعظ زاده ، ٣٠).
اگرچه شیخ در این کتاب از مصباح المتهجد هم نام برده است ، به دلیل آنکه در مقدمۀ مصباح فهرستی از مهم ترین آثار فقهی خویش را بر می شمرد و در خلال آن فهرست از مبسوط نیز یاد می کند (همو، مصباح المتهجد، ٤)، شاید بتوان گفت که ایـن دو کتـاب به طور همزمان نگاشته شده است ."