Abstract:
متکلمان مسلمان درباره حد و مرز عقل بشری در شناخت حقایق فرا طبیعی دین دیدگاههای گوناگون دارند. برخی مانند معتزله به شدت عقل محورند و برخی مانند سلفیه عقل گریز ولی سنت محورند و گروهی دیگر مانند اشاعره که طیف گستردهای از متکلمان را در خود جای دادهاند دو گروهاند که برخی حدود دخالت عقل در فهم حقایق دین را مضیّق و برخی دیگر موسّع میدانند. متکلمان امامیه عقل و نقل را در شناخت این حقایق معتبر میدانند. در این مقاله براساس مستندات متکلمان این سخن برهانی شده است.
Machine summary:
بعد از مفید، متکلمان شیعه مانند سید مرتضی صاحب الذخیره در علم کلام، و ابراهیم بن نوبخت صاحب الیاقوت در علم کلام، شیخ محمد حسن طوسی( صاحب «تمهید الاصول» در عقاید امامیه و عبدالجلیل قزوینی صاحب کتاب نقض و خواجه نصیر طوسی صاحب «تجرید الاعتقاد» و «قواعد العقائد» و ابن میثم بحرانی صاحب «قواعد المرام» و «النجاة فی القیامه فی تحقیق امر الامامة» و علامه حلی، شارح «تجرید الاعتقاد» و صاحب «باب حادی عشر» و حکیم متأله عبد الرزاق لاهیجی صاحب «شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام» و «گوهرمراد» و «سرمایه ایمان» تا سید محمد حسین طباطبایی همه اینها متکلمانی هستند که براساس استدلال عقلی به بیان حقایق فرا طبیعی دین پرداخته، عقل را در الهیات حجت دانستهاند؛ ابن نوبخت درباره جایگاه عقل در معرفت خدای تعالی مینویسد: معرفت حق تعالی واجب است و راه این معرفت تفکر و تعقل است و دلیل سمعی در اینگونه معارف، افاده یقین نمیکند چون مستلزم دور است.
اینان منبع اصلی معرفت حقایق فراطبیعی دین را نقل میدانند و برای تفکر عقلی، چندان اهمیتی قایل نیستند، چنانکه لالکائی در باب اعتقاد اهل سنت مینویسد: آنچه که بر انسان واجب است، شناخت اعتقادات دینی از فهم یگانگی خدای تعالی و صفات او و تصدیق رسولش با دلایل و یقین...
(آلوسی، ص 287و288) وی در ادامه درباره اختلاف دوم ابن تیمیه با معتزله در باب حسن و قبح عقلی مینویسد: از نظر معتزله عقل در تفکر منطقی تولید علم به نتیجه میکند اما از نظر ما عقل تنها آلت و ابزار شناخت بعضی از مقدمات است، چون بسیاری از آنچه که خدای تعالی حکم به حسن یا قبحش کرده عقل بر آنها اطلاع و آگاهی ندارد بلکه شناختش بر تبلیغ رسولان متوقف است.