Abstract:
نظارت عاملی کارآمد برای تطبیق فعالیت های یک مجموعه با اهداف و آرمان های آن، ساختارمندی رفتار اعضا، و ضمانتی برای مدیریت صحیح آن مجموعه محسوب می شود. حکومت ها نیز به عنوان اداره کننده جوامع، نیازمند نظارت بر عملکرد افراد زیرمجموعه خود هستند. نظام حکومتی امام علی علیه السلام به واسطه برخورداری از مبانی محکم اعتقادی- دینی و قرار داشتن امام در راس هرم مدیریتی آن، توجه ویژه و مضاعفی به مقوله نظارت بر کارگزاران داشته است. نوشتار حاضر به روش «توصیفی – تحلیلی» و فیش برداری کتابخانه ای، ابعاد نظارت در دستگاه حکومتی امام علی علیه السلام را بررسی می کند و سپس الگوگیری های بنیانگذار انقلاب اسلامی از الگوی نظارتی امام علی علیه السلام را به بحث می گذارد. در این پژوهش، روش ها و اجزای الگوی نظارتی امام علی علیه السلام بر کارگزاران از جمله نظارت مستقیم، و توجه به گزارش های مردمی احصا شده است و ضمن استخراج الگوی نظارتی امیرمومنان، تاثیرپذیری امام خمینی ره از این الگو به اثبات می رسد. نتیجه پژوهش حاضر نشان می دهد حضرت امیر علیه السلام به روش های گوناگون و در عین حال، نظام مند در قالب یک الگو، بر عملکرد کارگزاران نظارت داشتند. بنیانگذار انقلاب اسلامی نیز با در نظر گرفتن بایسته های اجرایی این الگو، از اجزا و روش های ذیل آن، به میزان قابل توجهی تاثیر پذیرفته بود
Machine summary:
"انتخاب قاضی: امام علی دربارة انتخاب قاضی، شرایطی را مقرر میدارند که نـوعی نظـارت بـر عملکرد وی قبل از سپردن مسئولیت به اوست (نهج البلاغه ،١٣٨٣، ص ٤١٠) «از میان مردم ، برتـرین فـرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب کن ؛ کسانی که مراجعۀ فـراوان ، آنهـا را بـه سـتوه نیـاورد، و برخـورد مخالفان با یکدیگر او را خشمناک نسازد، بر اشـتباهاتش پافشـاری نکنـد، و بازگشـت بـه حـق پـس از آگاهی، برایش دشوار نباشد، طمـع را از دل ریشـه کن کنـد، و در شـناخت مطالـب ، بـا تحقیقـی انـدک رضایت ندهد، و در شبهات از همه با احتیاط تر عمل کنـد، و در یـافتن دلیـل ، اصـرارش بـیش از همـه باشد، و در مراجعۀ پیاپی شاکیان خسته نشود.
جدول (١): مقایسۀ رویکرد و رفتار امام خمینی با سیرة حضرت علی در زمینۀ نظارت بر کارگزاران سیرة امام علی رفتار امام خمینی برکناری کارگزاران حکومت عثمان (جز چند تن ) دستور برکناری خادمان طاغوت در زمان حکومت پهلوی توصیه به مالک اشتر در زمینۀ به کارگیری افراد لایق دستور به دولت و فرماندهان ارتش در زمینۀ به کارگیری اشخاص شرافتمند توصیه به کارگزاران به نظارت بر عملکرد زیر مجموعه خود توصیه به منصومان در زمینۀ نظارت در امور محول شده یادآوری نظارت الهی یادآوری نظارت الهی و نظارت امام زمان تأکید بر نظارت مردم بر عملکرد کارگزاران ـ بر شمردن عواقب عدم نظارت مردم بر کارگزاران ـ اشاره به اثر سازندة نظارت مردم بر کارگزاران ـ تأکید بر اهمیت نظارت همگانی به عنوان وظیفۀ آحاد مردم تشکیل «بیت القصص » صدور فرمان تشکیل «هیأت های رسیدگی به شکایات مردمی » / البته تأثیرپذیری امام خمینی از الگوی امام علی در زمینۀ یادشده ، تنها بـه ایـن جـدول محـدود نمیشود و مصادیق این تأثیرپذیری بیش از نکات یادشده است ، ولی طرح همۀ آنها از حوصله این نبشتار، خارج است ."