Abstract:
هیاتهای تبشیری آمریکایی از دوره قاجار فعالیت گستردهای در سراسر ایران آغاز کردند و عمدتا در قالـب تاسـیس مدرسه و موسسات درمانی به تبلیغ میپرداختند. آنها به این منظور در ارومیه ، همدان و تهران مدارس و بیمارسـتان - هایی ساختند. مشهد نیز از جمله شهرهایی بود که در طی جنگ جهانی اول بیشتر مورد توجه هیاتهای تبشیری قرار گرفت . هیات تبشیری پرسبیتریان آمریکایی پس از تثبیت موقعیتش در مشهد، درصدد اجرای برنامه های خود برآمد و شروع به ساخت تاسیسات زیربنایی نظیر مدرسه ، بیمارستان و کلیسا کرد. علمای مشهد نسبت به این اقدام واکنش جدی نشان دادند و تلاش کردند مانع از فعالیت های آنها شوند. این هیات در سبزوار نیز دست بـه فعالیـت تبلیغـی زدند که با مخالفت مردم و علما مواجه شد و در مشهد نیز آیت الله نوغانی شیوه مناظره و ردیه نویسی را برای مقابلـه با کشیش های آمریکایی برگزید. مقاله حاضر ضمن بررسی واکنش های علمای شیعه طی سالهای ۱۳۰۱تـا ۱۳۰۹ش در برابـر فعالیـت هیـات تبشیری پرس بیتریان در مشهد و سبزوار، اقدامات انجام گرفته توسط آنها و شیوه واکنش هـا را براسـاس مطبوعـات خراسان و اسناد باقی مانده مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است .
Machine summary:
"در ادامه این مساله که مرتبط با سیاست بریتانیا در عراق بود، همزمان با عید نوروز ۱۳۰۳ش آیـت اللـه خالصی از مهمترین علمای تبعیدی توسط انگلیسیها که مقیم مشهد شده بود و علیـه انگلیسـیهـا اقـدام مینمود، اعلام کرد برای نوروز و تولد حضرت قائم (ع) که هر دو مصادف با اول بهار بود، عید گرفتن حرام است ، اما رضاخان، وزیر جنگ که درپی برنامه های تثبیت سلطنت خود بود اعلام نمود باید عید گرفته شود (سردار اسعد، ۱۱۰-۱۱۱) و برخی از علمای مشهد مثل آیت الله زاده در همسویی با رضاخان با ایـن فتـوای آیت الله خالصیزاده مخالفت کردند (متولی حقیقی، ۱۹۵).
قائم مقام التولیه ،١نیز برای اثبات وقفی بودن زمین های هیات تبشیری آمریکایی وقف نامـه زمـین هـای خریداری شده را به وزارت امور خارجه فرستاد و نوشت «اقدامات شرکت پرس بیتریان آمریکایی در خرید اراضی و خیال ساختن مدرسه و کنیسه [کلیسا] در این شهر مقدس» که هیجان عمومی را در پی داشـته ، بـا وقف بودن اراضی باطل است .
موضوع این کتاب رد بر مذاهب غیر اسلام و اثبات مذهب مقـدس اسـلام بـود (آفتاب شرق، شماره ۲۵۹۹، سال بیست و ششم ، ۴) میرزا به درخواست برخی از بزرگان، سـه مقالـه را در نقد و بررسی مقالات ماتریالیسیها، مسیحیان و مسلمانان نوشت (جلالـی، ۴۸۴) کـه در واقـع بازتـابی از چالش های مذهبی عصر اوست و گویا برای آشنایی طلاب و علما با نحوه مناظره و مباحثه در مقابل مبلغان دینی به ویژه مسیحیان تدوین شده است و در قالب مباحثه میان سه مسافر (یکی مسلمان، یکـی طبیعـی و دیگری نصرانی) که از تهران با اتومبیل عازم شیراز بودند و در منازل مختلف با یکدیگر گفتگو و مناظره می - کردند، مطرح شده است ."