Abstract:
با شروع دوره ی قاجاریه در تاریخ ایران به واسطه ی روابط خارجی گستردهی این سلسله با دول غربی و
آشنایی ایرانیان با جهان نو و شروع تجدد در کشور، معماری این دوره نیز دستخوش تحول گردید. این پژوهش
با شیوهی کتابخانهای میدانی به بررسی تحولات معماری این دوره از تاریخ ایران پرداخته است. بر اساس -
یافتههای پژوهش معماری قاجاریه اگرچه از معماری غرب تاثیر پذیرفت و مظاهری از تمدن جدید از قیبل
میدان، خیابان، پارک، بناهای دولتی و... را وارد ایران کرد امّا این معماری در برخورد با تمدن غرب روح سنتی
خود را همچنان حفظ کرد. به طوری که میتوان معماری این دوره که تحت عنوان "مکتب قاجار" یا "مکتب
تهران" نامیده میشود را در ادامه ی "مکتب اصفهان" دانست. به طور کلی سه گونه معماری در این دوره قابل
شناسایی است؛ معماری سنتی، التقاطی و غربی. میتوان گفت در معماری قاجار هنوز برتری و تفوق با سبک شرقی است. از دیگر ویژگیهای شاخص معماری این دوره افزایش خلاقیتهای فضایی است.
Machine summary:
"نطفه ی این مکتب که در واقع با شروع دوره ی تأثیر پذیری ایران از اروپا آغاز میگردد در زمان حکومت فتحعلی شاه بسته میشود ولی برای حیات یافتن به معنای واقعی، نیازمند دو واقعه ی مهم تاریخی است که به نحو کاملا بارزی باب نشر تفکر اروپایی و به اصطلاح تجدد را میگشاید(حبیبی، همان : ١٣٠)؛ یکی صدارت میرزا تقی خان امیر نظام که عامل مهمی در انجام اصلاحات اساسی بود که با ایجاد مراکز تعلیم و تربیت و سرانجام تأسیس دارالفنون باعث نوآوریهای گسترده ای در فرهنگ ایران گردید(دهقانی، همان : ٣٠٤) و دیگری سفرهای سلطان و اعضای هیأت حاکمه ی قاجار به اروپا بود.
از مطالعه و مقایسه ی دو نقشه میتوان برخی از تغییرات کالبدی شهر در دوره ی زمانی سال های ١٢٧٥ و ١٣٠٩ هجری قمری را بر شمرد؛ در فاصله ی تقریبا سی سال یک محله کاملا جدید و بزرگ به چهار محله ی اصلی و قدیمی تهران (عودلاجان ، چال میدان ، بازار، سنگلج ) اضافه شده است .
این محله ی جدید که عنوان "دولت " پیدا کرده ، در سمت شمال شهر شکل گرفته که به طور عمده محل استقرار بناهای مهم دولتی و خانه های اعیان و اروپاییان بوده است (مهدیزاده ، همان : ١٩-١٨).
میدان توپخانه با عملکردهای مختلف ارتباطی، اداری، اقتصادی و تفریحی خود در تمامی تحولات و توسعه های بعدی شهر تهران به عنوان یکی از مهم ترین فضاهای کالبدی و تاریخی تهران پا بر جا ماند و میتوان گفت که نقش مؤثری در شکل گیری سیما و نقشه ی شهر و تغییرات آن داشته است (مهدیزاده ، همان : ٢٠)."