Abstract:
هدف اجتهاد تحصیل معرفت صحیح نسبت به احکام فقهی است و عوامل متعددی بر شناخت صحیح تاثیر گذار¬ند. یکی از آنها صفات اخلاقی مجتهد است که به فضایل و رذایل اخلاقی تقسیم می¬شوند. فضایل اخلاقی نقش مهمی در شناخت صحیح مسائل علمی دارند همان طور که رذایل اخلاقی مانع مهمی در فهم صحیح¬اند به همین جهت شناخت صفات تاثیر گذار بر اجتهاد (اعم از فضائل و رذائل ) ضروری است. از آنجا که مجتهد باید تلاش کند تا به معرفت صحیح دست یابد؛ بنابر این، وی هم باید به فضایل اخلاقی تاثیر گذار بر معرفت آراسته و هم از رذائل اخلاقی تاثیر گذار بر معرفت پیراسته باشد. اصل تاثیر صفات اخلاقی براجتهاد پیش فرض ماست. در نوشته حاضر بر آنیم تا به روش عقلی و یا نقلی بررسی کنیم که کدام صفات اخلاقی بر اجتهادتاثیر گذار است. مهم ترین صفات اخلاقی تاثیر گذار بر اجتهاد عبارتند از: عدالت اخلاقی، حسن ظن، تواضع علمی، خودپسندی ¬در رای، تعصب، دنیاگرایی ،شتاب زدگی و خصومت.
Machine summary:
"(اردبیلـی، ١٤٠٣، ٢ / ٣٥١ ؛ حلـی، ٤٩٤/٣/١٤١٨) استفاده از قید ملکه تا حدودی تعریف را به تعریف اخلاقی نزدیک میکند؛ اما درباره تأثیر عدالت در فرآیند اجتهاد برخی از فقهاء عدالت فقهی را در عملیات اجتهاد را شرط نمیدانند؛ زیرا اجتهـاد یک تخصص است که هر فردی مقدمات آن را تحصیل کند، میتوانـد بـه آن اقـدام کنـد خـواه فاسق باشد و خواه عادل (جزایری، ٣٧٦/٨/١٤١٥) برخی دیگـر نیـز عـدالت فقهـی را در اجتهـاد شرط نمیدانند؛ بلکه در فتوا و مفتی عدالت را شرط میدانند (خواجوی،٧٧٨/٢/١٤١١) اما به نظر میرسد عدالتی که در مجتهد جامع الشرایط مطرح است ، عـدالت اخلاقـی باشـد کـه عـده ای از دانشوران برخی از امور اخلاقی نظیـر مـروت (انصـاری،١٥٥/٣/١٣٧٤) ورع (اصـفهانی، ٩/١٤٢٢) عدم حرص بر جاه و مال دنیا (خمینی، ٩/١/١٤٢٦) را در مفهوم عدالت شرط دانسته اند.
حسن ظن به فقیهان گذشـته از جهـت اول بـه جاست ؛ ولی این حسن ظن ،حسن ظن به آنان از جنبه دوم را منطقا ثابت نمی کند و نباید از آن متاثر شد؛ ولی متاسفانه برخی از دانشوران در فرآیند اجتهاد بـه گونـه هـای مختلـف از آن متـأثر شده اند؛ به عنوان نمونه در بررسی ادله ، یکی از علل گرایش به دیدگاه فقهی خود را حسـن ظـن به دیدگاه فقیهان پیشین ذکر نموده اند ( عراقی، ٦٩/٢/١٤٢٢) یا یکی دیگر از علـل گـرایش بـه نظریه خود را حسن ظن به مقام مشهور فقها گفته اند( حکـیم ،١٣/٦/١٤١٦) همچنـین در بررسـی اعتبار سندی روایت برخی نوعی حسن ظن داشته اند و به راحتی احادیث کتب اربعـه و غیـر آن از کتاب های حدیثی را قطعی الصدور از معصوم میدانسته انـد."