Abstract:
آموزه های تعبدی در حوزة اعتقادات، باورهایی است که عقل انسان به تنهایی توان کشف و اثبات
آنها را ندارد. از این رو تنها منبع اصلی این اعتقادات، وحی و نقل معتبر دینی است. آموزه های
تعبدی حضور پررنگی در باورهای شیعی دارند و حجم گستردهای از جزئیات توحید، نبوت، امامت و
معاد را عرضه کرده اند. فهم آموزه های تعبدی که شامل مرحلة اخذ و کشف و مرحلة تبیین و تفسیر
است، میان متکلمان شیعی محل اختلاف بوده است؛ برخی روش تعبد و تسلیم را در قبال آنها در
پیش گرفته و برخی روش تعقل و تدبر را پیشنهاد داده اند. در این میان، شیخ مفید تلاش می کند با
روشی میان نقل گرایی و عقل « اکتسابی بودن معرفت دینی » و « نیازمندی عقل به نقل » اتخاذ مبانی
گرایی اتخاذ کند؛ به این صورت که در مرحلة کشف این آموزه ها، تسلیم شدن وی نسبت به نقل،
پس از سنجش و ارزیابی عقل است و در مرحلة فهم نیز از هر دو منبع عقل و نقل برای تفسیر آموزه
ها استفاده می کند. پژوهش حاضر این نتیجه را به دست می دهد که با توجه به نحوة استفادة شیخ از
منابع، روش او به سمت روش تعقل و تدبر و استفادة حداکثری از عقل، تمایل بیشتری دارد.
Machine summary:
"روش بهره گیری از نقل روش مراجعه و استفادة شیخ از این منبع ، در قالب مؤلفه ها و مراحل ذیل قابل توصیف است : اکتشاف : شیخ مفید بسیاری از آموزه های تعبدی را بر اساس دلالت ظاهری آیات و روایات ، را تنها آیات و روایات می داند و با استناد به سخنان ائمه ع ، تنها کافر محض و مؤمن محض را شامل این عذاب و پاداش معرفی می کند (مفید، ١٤١٣ق (هـ): ٦٢ـ٦٣) و نیز از برخی آیات قرآن آموزة «خلود» را استنباط می کند (مفید، ١٤١٣ق (د): ١١٨ـ١١٩).
روش بهره گیری از عقل روش های بهره گیری شیخ از عقل را در فهم آموزه های خردگریز، بر اساس مراحل ذیل می توان توضیح داد: احراز سازگاری نقل با احکام عقل : به نظر می رسد یکی از اقدامات اساسی شیخ در فرایند فهم همین دلیل در فهم برخی نصوص خردگریز همچون «اعراف » شاهدیم شیخ با وجود اذعان به این که خدا از حقیقت آن ها آگاه تر است ، بیان می کند: همین مقدار هم که از این نصوص فهمیده می شود، نزد عقل جایز است ؛ از این رو مانعی نیز برای پذیرش آن ها متصور نیست (مفید، ١٤١٣ق (د): ١٠٧).
در مفهوم «خردستیز» این مطلب مقدر است که ما باید پیش تر تا اندازه ای اعتبار و حجیت برای ادراکات عقل قائل شده باشیم تا به هنگام مشاهدة تعارض متون دینی با دریافت های عقل ، بتوانیم حکم به خردستیز بودن آن ها بدهیم ؛ به ویژه این که شیخ مفید تأکید می کند این دسته از آموزه های تعبدی را باید به گونه ای تفسیر کرد که منافاتی با ادراکات عقل نداشته باشد (مفید، ١٤١٣ق (الف ): ٨٠)."