Abstract:
آزاداندیشی نخستین بار توسط اثباتگرایان در روششناسی تحقیقات مطرح شد. ایشان معتقد بودند محقق در علوم انسانی هم باید مثل علوم طبیعی از حوزۀ تأثیر همۀ ارزشها و ترجیحات آزاد باشد. صاحبان رویکردهای تفسیری و انتقادی با طرح مباحث گستردهای بهطور کلی یا جزئی با این نظریه مخالفت ورزیدند. این گفتوگو در حوزۀ روششناسی تحقیقات همچنان گرمای خود را حفظ کرده است. چیزی که این مسئله را از منظر اخلاق شایستۀ توجه اخلاقنویسان میکند و ماهیتِ موضوع و هدف مسئلۀ آزاداندیشی فرصت آن را فراهم میکند، امکان طرح آزاداندیشی بهعنوان مسئلهای اخلاقی و توصیۀ آزاداندیشی بهعنوان هنجاری اخلاقی است. از آنجا که موضوع آزاداندیشی بهمعنای ارزشهایی که محقق میتواند در فرایند پژوهش، خود را از حوزۀ تأثیر آنها دور نگه دارد، با وجود مباحثات طولانی بین رویکردهای مختلف پژوهشی، هنوز هم مبهم و مورد اختلاف است، نیاز به مرجع قابلاعتمادی برای تعیین این قبیل ارزشها، سومین عنصر دخیل در امکان طرح اخلاقی این مسئله محسوب میشود. این مقاله تلاشی است برای تعیین ارزشهای کنترلشدنی در فرایند پژوهش از منظر منابع اسلامی. طی این تلاش ثابت شد که انسان میتواند با پیشگیری و درمان، خود را از تأثیر جهل، ترس، طمع و تعصب بهعنوان موانع عام و فراگیر آزاداندیشی دور نگه دارد.
The free-thinking was first introduced by Positivists in the methodology of researches. They believed that a researcher in the humanities should be free from the sphere of influence all values and preferences as well as natural sciences. The owners of interpretive and critical approaches disagreed with this theory in general or in part with a wide range of topics.This dialogue in the methodology of researches still retains its warmth. What this issue, from the point of view ethics, deserves the attention of the authors of moral texts and the nature of the subject and purpose of the issue of free-thinking provides the its opportunity, It is possible to plan for free-thinking as an ethical issue and to recommend free-thinking as a moral norm. Since the subject of free-thinking means the values that a researcher can keep away from their sphere of influence in their research process, despite the long discussions between approaches of different research, it is still ambiguous and controversial. The need for a reliable reference to determine such values is the third involved element in the possibility of the ethical introduction this issue. This article is an attempt to determine the controllable values in process of research from the perspective of Islamic sources. Through this effort, it has been proven that human beings can keep themselves from the effects of ignorance, fear, greed, and prejudice as universal and inclusive obstacles of free-thinking by preventing and treating.
Machine summary:
از آنجا که موضوع آزادانديشي بـه معنـاي ارزش هايي که محقق مي تواند در فرايند پژوهش ، خود را از حوزٔە تأثير آنها دور نگه دارد، با وجـود مباحثـات طـولاني بين رويکردهاي مختلف پژوهشي ، هنوز هم مبهم و مورد اختلاف است ، نياز به مرجع قابل اعتمادي براي تعيين اين قبيل ارزش ها، سومين عنصر دخيل در امکان طرح اخلاقي اين مسئله محسوب مي شود.
اين در حالي است که در منابع اسلامي رفتارها نيز حـداقل بـه انـدازٔە صـفات و سـجايا مورد توجه قرار گرفته اند و هم از اين رو متفکـران معاصـر اسـلامي ، انسـان را بـا همـۀ ابعـاد وجوديش اعم از صفات و رفتارها، موضوع علم اخلاق مي دانند (مصـباح يـزدي ، ١٣٨٨: ١٨؛ مکارم شيرازي ، ١٣٨٥، ج ١: ١٩؛ ديلمي ، ١٣٩١: ١٦).
هـدف روش شناسي تضمين صحت و اتقان نتيجۀ تحقيقات است ، بدون اينکه بـا شـخص محقـق نظري داشته باشد؛ در حالي که هدف علم اخلاق هر چه باشد، يکي از شئون انسـان اسـت ؛ بر اين اساس مي توان گفت رسالت آزادانديشي روشي ، حراست از نتيجۀ پژوهش محسوب مي شود، ولي آزادانديشي اخلاقي از نفس پژوهنده نگهباني مي کند تا به جانب غيرحقيقـت متمايل نشود.