Abstract:
خانههای مسکونی دورهی قاجاریهی شیراز، در پلان، چیدمان فضایی و ویژگیهای معماری، دارای اصول و تناسبات عددی مشترکی هستند که برخی از این اصول در کنار نقش عملکردی، ارتباط تنگاتنگی با شرایط اقلیمی منطقه دارد. پژوهش حاضر درپی شناخت میزان نقش اقلیم در الگوی طراحی خانههای شیراز در عصر قاجار است؛ که بهمنظور دستیابی به این هدف، به بررسی الگوهای ساختاری، تناسبات و نحوهی ارتباطات فضایی آنها با یکدیگر و چگونگی ارتباط آنها با مسایل اقلیمی میپردازد. لذا با بررسی میدانی و کتابخانهای به تجزیه و تحلیل پلانهای معماری و اجزاء سازنده از قبیل: اتاقها، حیاطها، حوض و باغچهی 13 خانه، بهطور خاص از کل محلات بافت تاریخی شیراز و 30 نمونه از محلهی تاریخی سرباغ از لحاظ ارتباطات فضایی، عددی و اقلیمی پرداخته شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهند: 1) در خانههای دورهی قاجار شیراز با تناسبات فضایی تا حدی متفاوت با قبل، همانند تبدیل فرم چلیپایی تالار به مستطیل و قرارگیری ایوان ستوندار (فضاهای نیمهباز) با کشیدگی در جهت بدنهی حیاط در جلو تالار بهجای اُرسی بهمنظور ایجاد فضای دسترسی به تالار و تأمین تهویه طبیعی مواجه هستیم؛ 2) تناسبات طول به عرض حیاط و تالارها در حدود 4/1-2/1 است که نشان از اهمیت اصول حسابی در مقابل هندسی بهدلیل نقش عملکردی و اقلیمی در طراحی پلان دارد، نیز نورگیری از طول اتاق انجام میشود؛ 3) مکانگزینی فضاهای اصلی براساس محورهای حرکتی و بصری استوار بوده و نقش دید نسبت به نور در اولویت بوده است؛ 4) نقش عملکردی فضاها نسبت به تأثیر اقلیم در مکانگزینی آنها در اولویت بوده است؛ 5) هماهنگی فضاها و عناصر معماری نظیر: حیاط، تالارها، اتاقها، درختان و مصالح با شرایط اقلیمی منطقه منجر به جهتگیری مناسب جنوبغربی ساختمان، کاشت درختان تودهای نارنج، استقرار شرقی-غربی حوض در حیاط، پنجرههای عمودی بزرگ با تابشبند و چیدمان مرکزی فضاها شده است.
Machine summary:
نتايـج حاصـل از ايـن تحقيـق نشـان ميدهنـد: ١) در خانه هـاي دوره ي قاجـار شـيراز بـا تناسـبات فضايـي تـا حـدي متفـاوت بـا قبـل ، هماننـد تبديـل فـرم چليپايـي تـالار بـه مسـتطيل و قرارگيـري ايـوان سـتون دار (فضاهـاي نيمه بـاز) بـا کشـيدگي در جهـت بدنـه ي حيـاط در جلـو تـالار به جـاي ارسـي به منظـور ايجـاد فضـاي دسترسـي بـه تـالار و تأميـن تهويـه طبيعـي مواجـه هسـتيم ؛ ٢) تناسـبات طول بـه عـرض حيـاط و تالارها در حـدود ١/٤-١/٢ اسـت کـه نشـان از اهميـت اصـول حسـابي در مقابـل هندسـي به دليـل نقـش عملکـردي و اقليمـي در طراحـي پـلان دارد، نيـز نورگيـري از طـول اتـاق انجـام ميشـود؛ ٣) مکان گزينــي فضاهــاي اصلــي براســاس محورهــاي حرکتــي و بصــري اســتوار بــوده و نقــش ديـد نسـبت بـه نـور در اولويـت بـوده اسـت ؛ ٤) نقـش عملکـردي فضاها نسـبت بـه تأثيـر اقليم در مکان گزينـي آن هـا در اولويـت بـوده اسـت ؛ ٥) هماهنگـي فضاهـا و عناصـر معمـاري نظيـر: حيـاط ، تالارهـا، اتاق هـا، درختـان و مصالـح بـا شـرايط اقليمـي منطقـه منجـر بـه جهت گيـري مناسـب جنوب غربـي سـاختمان ، کاشـت درختـان تـوده اي نارنـج ، اسـتقرار شـرقي-غربي حوض در حيـاط ، پنجره هـاي عمـودي بـزرگ بـا تابشـبند و چيدمـان مرکـزي فضاهـا شـده اسـت .