Abstract:
قبیله بنیعقیل، در دوران ضعف و انحطاط حمدانیان، موفق گردیدند حکومت خود را با غلبه بر شهرهای موصل و نصیبین و با پرداخت خراج و اظهار تابعیت نسبت به امرای بویهی بنیان گذارند. با توجه به این که حکومت بنیعقیل در منطقهای سوقالجیشی و راهبردی مستقر بود، حکومت آنان برای حکومتهای همجوار اهمیت بسیاری داشت. حکومت بنیعقیل شیعی، از سویی با اعلام استقلال از آلبویه و از سوی دیگر با اظهار تابعیت نسبت به فاطمیان، قدرت خود را تثبیت کردند. پیمانهای سست و نیمبند این حکومت با فاطمیان و سلجوقیان، دوره گذاری در طول حکومت بنیعقیل بود؛ اما با استقرار و تثبیت سلجوقیان در عراق، حکومت بنیعقیل تحت تابعیت سلجوقیان قرار گرفت. با اظهار تابعیت بنیعقیل از سلجوقیان، این حکومت قدرت خود را در شمال شام گسترش داد؛ از این رو، با بسط و نفوذ بنیعقیل در منطقه یادشده به کشمکش با سلاجقه روم و سلاجقه شام منجر گردید که طی این منازعات، قدرت بنیعقیل رو به افول نهاد. گفتنی است، سیاست بنیعقیل در قبال هر کدام از حکومتها، بر اصل حفظ موجودیت سیاسی استوار بوده است.
Machine summary:
سؤال اساسی پژوهش این است: مناسبات بنیعقیل با حکومتهای آلبویه، فاطمیان و سلجوقیان چگونه بوده است؟ فرضیه پژوهش بر این اساس است که امرای بنیعقیل، با بهرهگیری از فرصت، ابتدا به آلبویه تکیه نمودند؛ اما پس از مدتی، با اظهار تابعیت نسبت به فاطمیان و در ادامه ترکان سلجوقی، قدرت خود را در شمال شام گسترش دادند.
(ابنقلانسی، 1908م، ص71-72؛ ابناثیر، 1387ق، ج7، ص98-99) امیر بنیمروان، شاهباز در سال 377 قمری در جنگ با ابانصر خواشاذه که از سوی شرفالدوله دیلمی حاکم موصل گردیده بود، از نیروی نظامی بنیعقیل استفاده نمود.
همچنین ابوتغلب حمدانی در سال 369 قمری، در جنگ با فاطمیان، از نیروی نظامی بنیعقیل بهره برد و بر رمله که در اختیار فاطمیان بود، حملهور شد اما وی به دست نیروهای فاطمی اسیر گردید و کشته شد.
(ابناثیر، 1387ق، ج7، ص143-144) ابوذواد در سال 380قمری پس از تصرف موصل، سه اقدام اساسی برای از بین بردن قدرت حمدانیان در منطقه موصل و اطراف آن انجام داد.
در مرحله اول، آلبویه میکوشیدند تا با همراهی قدرتهای دیگر منطقه که رقیب بنیعقیل بودند (مانند بنیمزید و بنیخفاجه)، این حکومت را به تابعیت خود درآورند؛ اما با حمله غزان اوضاع تغییر نمود.
هر چند طی دو مرحله، نماینده امیر آلبویه در موصل عرصه را بر خود تنگ دیده، گریخت، در سال 392قمری رسما میان بنیعقیل و آلبویه عراق درگیری ایجاد شد؛ زیرا قرواش مدائن را تصرف کرد و سپاه آلبویه از رقیب بنیعقیل (بنیخفاجه که به شام گریخته بودند)، در این جنگ دعوت کرد.