Abstract:
وجود بناهای تاریخی غزنویان در مناطقی مانند غزنه، لشکریبازار و بلخ که برخی به شکل نیمهمخروبه باقی مانده است یا نام آنها در منابع تاریخی و ادبی معتبر درج شده است، همگی نشاندهندﮤعظمت این تمدن، بهویژه در خلال سالهای حکومت سلطان محمود (378تا421ق/988تا1030) و فرزندش مسعود (421تا432ق1030تا1040/م) است. این فعالیتهای چشمگیر عمرانی در ساخت منارهها، کاخها، مدرسهها، مسجدها، باغها و بناهای تدفینی با آرایههای متنوع و زیبا تجلی کردهاند و بر اهمیت تزیینات معماری در آراستن بناهای دورﮤ مذکور تأکید میکنند؛ ازآنجمله باید به کاربرد گستردﮤ حجاریهایی با مرمر (رُخام)، آجرکاریهای متنوع با تکنیک تراش و قالبی، کاشیهای یکرنگ با نقوش برجسته، دیوارنگارهها، گچبریها و آثار چوبی در تزیینات معماری اشاره کرد که از میزان علاقهمندی و تسلط هنرمندان این دوره تاریخی نشان دارند؛ بنابراین معرفی انواع این تزیینات و نحوﮤ کاربرد آنها در بناهای برجایمانده از دورﮤ غزنوی، هدف این مقاله است. درواقع مقاله درصدد پاسخگویی به چیستی نقوش گیاهی و هندسی و کتیبه ها و ترکیببندیهای بهکاربردهشده در این تزیینات است. روش یافتهاندوزی با استناد به منابع مکتوب و سایتهای معتبر اینترنتی بوده است که به روش تاریخیتوصیفی به انجام رسیده است. ﻧﺘﻴﺠﮥ مطالعات نشان میدهد در تزیینات مذکور، طرحها و نقشها شامل انواع کتیبههای ظریف به خط کوفی و قلم نسخ، نقوش نمادین (قندیل)، آرایههای گیاهی موزون و درهمتنیده (اسلیمی و ختایی)، نقوش هندسی همچون گرههای شش و هشت و پیلی، انواع جانوران و پرندگان مانند اسب، فیل، شیر، عقاب و...، نقش انسان و موجودات ترکیبی با موضوعاتی نظیر ﺻﺤﻨﮥ نبرد، بزم و ردیف حیوانات در حال حرکت است. این تزیینات بیشتر در کادرهای محرابیشکل، قاببندیهای مُداخل و هندسی و حاشیهها، ترکیب و تکرار شده است.
The Monuments of Ghaznavids period in Ghazni، Lashkaribazar and Balkh that some of them، were partly demolished or whose names are just in literary sources، all represent the greatness of this civilization، especially during the years of the reign of Sultan Mahmud (378 to 421 AH / 988 to 1030 AD). These are a unique collection of motifs and different inscriptions that are made with different materials and techniques (for example: Marble، Brick work، tile work، stucco، etc.). In this article، the researcher tries to introduce different architectural decorations used in some monuments of Ghaznavid period and seeks to answer the question that which motifs and compositions used in the decorations? Data collection was done through historical- descriptive method based on written references and preparing pictures of reputable sites، museums، private galleries and etc. The results obtained from architectural decorations of Ghaznavid period shows that the role of Kufic inscriptions، plant motifs، geometric patterns (Knots) and animals (real and Imaginary) in these architectural decorations is very important. The content of them is based on attach، the banquet scene، moving animals، etc. that repeated in Mihrabi framing، knots in margins and backgrounds.
Machine summary:
پژوهشی بر تزیینات معماری دوره غزنوی وجود بناهای تاریخی غزنویان در مناطقی مانند غزنه، لشکریبازار و بلخ که برخی به شکل نیمهمخروبه باقی مانده است یا نام آنها در منابع تاریخی و ادبی معتبر درج شده است، همگی نشاندهندﮤعظمت این تمدن، بهویژه در خلال سالهای حکومت سلطان محمود (378تا421ق/988تا1030) و فرزندش مسعود (421تا432ق1030تا1040/م) است.
وجود پایتختها و شهرهای مهم غزنویان و تمایل سلاطین این دوره به شکوه و جلال که در منابع تاریخی و ادبی بدان اشاره شده است، همچنین پذیرش اسلام و همت خاندان غزنوی در گسترش آن، نیاز به احداث بناهای سلطنتی و مذهبی را بیشازپیش آشکار میکرد؛ بنابراین شاید وجود عواملی همچون ﭘﻴﺸﻴﻨﮥ هنری در مراکز خلافت عباسیان و سامانیان و هنر دیگر حکومتها نظیر سلجوقیان و غوریان که از نظر زمانی و مرزهای سیاسی با غزنویان اشتراکهایی داشتند، همچنین تبادلات هنری بین دولت غزنوی و هند و وجود کانونهای هنری فعال در محدودﮤ حکومتی ایشان مانند هرات، نیشابور و...
دیده میشوند و در برخی نمونهها، در حد فاصل بندها و فضای محصور بین آجرها، با تزیینات گچی تلفیق شده است؛ ازجمله بهترین و پرکارترین این تزیینات در دورﮤ غزنوی باید به دو منارﮤ منسوب به سلطانمسعودسوم و بهرامشاه در غزنه اشاره کرد که باوجود تخریب بخش فوقانی و قسمتی از نمای منارهها،5 هنوز هم آجرکاریهای متنوع ازحیث طرحها و تکنیکهای اجرایی در آن درخور مشاهده است.
org/articles/baba-hatem 21- بهعلت شیوﮤ کاربست نقوش گیاهی «در چوبی» و همچنین مقبره و تزیینات سنگ قبر (کتیبه) داخل آن که در دورﮤ غزنوی معمول نبوده است، این احتمال داده شده است که این «در» نیز اثری متأخر باشد (بمباچی، 1376: 89تا92؛ Flury, 1925: 87-90).