Abstract:
فقه الحدیث سرآمد و نتیجه دانش های حدیث است. این نوشتار با بررسی و تحلیل ابعاد مختلف الکافی، در صدد است تا ضمن کشف جلوه های فقه الحدیثی در آن، شیوه های فقه الحدیثی این کتاب را شناسایی و معرفی کند. مبانی نقدالحدیثی در گزینش احادیث، باب بندی و چینش احادیث و شرح مضمون احادیث، از جلوه های فقه الحدیث در الکافی است. کلینی در بهره گیری از مبانی نقدالحدیثی برای گزینش احادیث، بر شیوه های منصوص روایی تاکید دارد. اگرچه ایشان در تبویب منحصربه فرد کتاب، از ساختاری جامع و محکم بهره برده، ولی این ساختار کمتر نشان دهنده دیدگاه های اجتهادی کلینی است. شروح کلینی در ذیل روایات، حکایت از توجه کلینی به ابعاد مختلف فقه الحدیث از قبیل تلاش برای فهم معنای ظاهری حدیث، فهم مقصود واقعی معصوم و جمع بین احادیث متعارض دارد. به خدمت گرفتن مفاهیم عقلی و کلامی، توجه به خانواده حدیث و استفاده از شیوه های رایج اجتهادی در جمع بین روایات متعارض، از شیوه های موردتوجه کلینی در این مسیر است.
Machine summary:
هرچند ممکن است این کتاب ها صرف به نقل روایاتی در این باب اکتفا کـرده باشند، وجود کتابی مانند اختلاف الحدیث شافعی(شافعی، ١٩٨٦م ) که پـیش از دورة کلینی نگارش یافته ، حکایـت از آن دارد کـه ایـن موضـوع در نـزد محـدثان مفهـوم شناخته شده ای است .
(معارف ، ١٣٨٩، ص ٣٣٤ـ٣٣٥) در کتاب الحجلإ در انتهای «باب أن الأرض ک ها للإمام » مرحـوم کلینـی بـه نقـل اختلاف بین ابن ابیعمیر و ابومالک حضرمی پرداخته که آیا زمین و آنچه در آن است ، از آن امام بوده و دیگران به اذن امام اجازة تصرف در آن را مییابند یا اینکه اموال مردم از آن ایشان است مگر آنچه مانند فیء و انفال که امام حکم دیگری را دربارة آن اعـلام نماید؟ هرچند کلینی در ظاهر اظهارنظری دربارة ترجیح یکی از دو قول نکـرده اسـت ، عنوان باب و روایات درون آن حکایت از آن دارند که وی نیز هماننـد ابـن ابـیعمیـر، قائل به مالکیت امام بر زمین است و از همین رو روایات مخالف این دیدگاه در الکافی مورداشاره قرار نگرفته است .
(کلینی، ١٤٠٧ق ، ج ١، ص ٤٠٧) شایان ذکر است مشاهدة موارد معدودی کـه کلینـی در آن اقـدام بـه نقـل روایـات متعارض کرده است ، نافی شیوة کلی ایشان در اکتفا به نقل روایـات موافـق بـا دیـدگاه ایشان نیست ؛ مانند روایات «باب لوکاللإ فی الطلاق » که در آن ، روایـات دال بـر جـواز وکالت در طلاق و روایات مخالف آن نقل شده است .