Abstract:
ایران در شهریور ۱۳۲۰ به اشغال نیروهای متفقین درآمد. در این زمان هیچگونه مقاومت مردمیای علیه نیروهای بیگانه صورت نگرفت. این در حالی است که ایرانیان در دورة قاجار یا سالهای پس از جنگ جهانی اول، مقاومتهای جدیای در مقابل بیگانگان از خود نشان داده بودند. این مقاله با استفاده از روششناسی تطبیقی ـ تاریخی میل به همین مسئله میپردازد و بهطور خاص مقاومتهای مردمی را در برابر بیگانگان بررسی میکند و نقش نیروهای اجتماعی در هر یک از این مقاومتهای مردمی را پی میگیرد. این نیروهای اجتماعی شامل روحانیون، لوطیان، اصناف و سران ایلات هستند. سپس به بررسی وضعیت این نیروها در دورة رضاشاه پرداخته میشود. مدعای این مقاله آن است که پس از فروشکستن چند روزة ارتش رضاشاه در برابر متفقین در ۱۰ شهریور ۱۳۲۰، علت عدم مشاهدة مقاومتهای مردمی، تضعیف نیروهای اجتماعی در طول ۱۶ سال حکومت رضاشاه بوده است.
Machine summary:
"از میان این نیروها، سران ایـلات و عشایر، روحانیون ، لوطیان و اصناف ، در مواردی که بیم مسلط شدن بیگانگان بر دیـن ، نـاموس و بازار ایران میرفت ، به اشکال گوناگون نقش ایفا میکردند و در برابر آنان قد علم میکردند؛ برای نمونه ، در جنگ های طولانی ایران و روس ، نیروهای جنگندة ایلات و جهادگران به دلیل احساس خطر در مورد دین و ناموس (خاک و خانواده ) به جنگ با روس ها پرداختنـد؛ یـا در اعتـراض بـه کاپیتالاسیون و حکم مصونیت اتباع روس از مجازات در ایران که از مواد معاهدة ترکمانچای بود، این احساس خطر در مورد ناموس بود که پس از یک سخنرانی مذهبی، مردم عادی کوچه و بازار و لوطیان را روانۀ سفارت روسیه کرد و منجر به رفتاری بسیار خشونت آمیز با کسانی شد که باعث و بانی این عهدنامه و این خطر دانسته میشدند؛ یا در اعتراض به امتیاز رویترز، این احساس خطر در مورد تسخیر بازار ایران توسط خارجیها بود که نهایتا به جنبش وسـیع و فراگیـر تنبـاکو بـدل شد.
در دوران رضاشاه اما، تک تک این نیروها تضعیف شدند و در فشار قرار گرفتند؛ ایلات ، خلـع سلاح ، وادار به کوچ یا اقامت اجباری شدند و خودمختاریشان از بین رفت ، سـران معتـرض نیـز دستگیر و قلع و قمع شدند؛ روحانیون ، با از دست دادن جایگاه شان در قضـا و آمـوزش ، بـا خـارج شدن موقوفات از دایرة اختیارات شان ، با فراخوانده شدن به خدمت سربازی، و با تبلیغ ملیگرایـی غیراسلامی از لحاظ مالی، سیاسی و اجتماعی تضعیف شدند؛ لوطیان ، از هر آنچه به آنهـا هویـت لوطیگری میداد (قلندری، درویشی، قمه زنی در عزاداری امام حسین ، لباس خاص ) تهی شدند؛ و در نهایت با سلطه یافتن کالاهای وارداتی خارجی بر بازار ایران ، کالاهـای تولیـدی صـنعتگران و پیشه وران داخلی، و صنایع دستی و کوچک ، تضعیف شدند و در شرایط پلیسی و سرکوبگر مجالی برای اعتراض اصناف باقی نماند پس مدام ضعیف تر شدند."